CCF20091012066

72 Biojurysprudencja. Podstawy prawa dla XXI wieku

np. gdy prawda mogłaby głęboko kogoś zranić albo nawet zabić. Lojalności oczekuje człowiek od kogoś, kogo obdarzył zaufaniem w sferze życia społecznego. Człowiek lojalny odwzajemnia to zaufanie spolegliwymi wypowiedziami i czynami. Każdy mądry człowiek dotrzymuje danych obietnic, zgodnie z obowiązkiem dotrzymywania umów, należącym do ważnych zasad prawnych w życiu politycznym. Prawnicy i politycy na ogól często i chętnie posługują się przy tym łacińskim zwrotem Pada sunt servanda.

Solidarność, jako zasada mądrości społecznej, zachęca do umiarkowanej solidarności z grupą, do której człowiek należy. Zasada ta określa stosunek jednostki do zbiorowości, a nie tylko innych jednostek ludzkich. Zakresy owej solidarności są liczne i mogą obejmować rodzinę, zawód, religię, społeczność lokalną, obywateli - gminy, powiatu, województwa, państwa, a także naród i nawet inne narody. Brak umiarkowania w solidarności prowadzi wprost do fanatyzmu społecznego. Zgodnie z zasadą solidarności w okolicznościach mniej więcej równych należy dawać pierwszeństwo członkowi lub członkom własnej grupy przed obcym lub obcymi. Solidarność wymaga stosowania się do wymagań grupy. Przyjaźń wyrasta na wyższych poziomach życia społecznego niż solidarność. Wyraża się m.in. w przekonaniu: „Więcej jest szczęścia w dawaniu niż w braniu". Najlepszym przyjacielem mędrca może być tylko inny mędrzec. U prawdziwych przyjaciół niemal wszystko jest wspólne.

Mądrość prawnicza - jurysprudencja - jest określeniem pochodzącym od łacińskich słów prudentia - mądrość i iuńs - prawo. Prawnicy tworzą jeden z najstarszych zawodów, toteż ich mądrości są już pieczołowicie zebrane, starannie opracowane i wielokrotnie publikowane, przeto trudno byłoby tutaj silić się jeszcze na jakąś oryginalność. Należy przy tym mieć na uwadze, że mądrość prawnicza znacznie wykracza poza samo prawo. Ze względu na ścisłe związki prawa z moralnością i religią, uwzględniane w opisach kultur prawnych, mądrość prawnicza powinna zawierać w sobie również mądrość etyczną i mądrość teologiczną.¹ Prawo uwikłane jest w całokształt stosunków społecznych, co wskazuje na związki mądrości prawniczej z mądrością społeczną. Wreszcie, każdy prawnik powinien także posiadać mądrość osobistą. Obdarzony takimi rozległymi zakresami mądrości powinien jednak zachowywać powściągliwość w jej objawianiu. Tibullus, mędrzec starożytny, radził nie tylko prawnikom: „Mądry niechaj chowa uciechę swoją w fałdach togi".

Mądrości prawniczej należy wszakże szukać przede wszystkim we właściwym przygotowaniu i wykonywaniu zawodu - studiach prawniczych i praktyce prawniczej. Naczelną wartością prawa pozostaje sprawiedliwość

1

Szerzej por. R. Tokarczyk, Współczesne kultury prawne, wyd. VII, Warszawa 2008.