CCF20091231001

432

Traktat o historii religii

Morfologia i funkcja mitów

433

nościach, w których człowiek doprowadzony jest do rozpacz W tych wszystkich wypadkach obrzęd, którego celem jest

atła i radości, odtwarza te słowa, którymi posługiwał 10 cna przezwyciężenia i rozproszenia ciemności. Na trzeci miejscu wymienić należy ryt wstępny odnoszący się do kolejnych ' przekształceń, które dokonały się we wnętrzu wszechświata ■ i w historii genealogicznej samego człowieka”.

A zatem mit kosmogoniczny służy Polinezyjczykom za archetypowy wzór każdego „stworzenia” we wszystkich cłziedzi ’ nach, czy to biologicznej, czy psychologicznej, czy też duchowej Naczelne zadanie mitu polega na ustaleniu prawzorów dla wszyst- -’-’¹ kich obrzędów i dla wszystkich ludzkich czynności mających Só jakieś znaczenie. Stwierdziło to zresztą bardzo wielu etnologów^

sienie swia

o wymiarach kosmicznych i mobilizuje cały sztab bogów Nie _chaj Wisznu przygotuje macicę; niechaj Twasztar kształtuje formy; Pradzapati mech zrasza, a Dhatar niech złoży w tobie nasienie . Hierogannę niebo-ziemia lub słońce-księżyc nieraz wyraża się w dosadnych określeniach: „ut maritus supra feminam jn coittonę tacet sic coelum supra terram”⁸. Niesłuszne byłoby twierdzenie, ze taka koncepcja hierogamii stanowi wyłączną dziedzinę „umysłowości pierwotnej”; zastosowanie podobnych

ant-

ropomorfizmów spotkać można w najbardziej wypracowanej symbolice alchemicznej, odnoszącej się do zespolenia słońca i księżyca , a w innych przypadkach „koniunkcji” między pierwiastkami kosmologicznymi lub duchowymi¹⁰. Słowem, hierogamia zachowuje swą strukturę kosmologiczną niezależnie od rozmaitych

oznajmia mąż — „ty jesteś ziemią”¹. Płodzenie staje się funkcją

⁷ VI, 4, 21.

przypal'²’ ^ ^MaSa'’ ²' ^{279; Kra}PP^e> Mythotogie unwerselle, s. 370,

. I ^Por' ,^na Przykład Carbonelli, Sttlle fonti storiche della chimica e dcli'

ricTfi? Tp ^a/^a} ¹‘⁴³’ T, ^{49; Jung>} l>sy^chol°Sie and Alchemie, s. 448, tyc. 167. [Isychohgta a alchemia, ryc. 167 na s. 374 - przyp. wyd. poi.]

268 irH rp¹"⁸*,’ ^li^ycholos.^w. ^und ^chemie, s. 558, ryc. 226, s. 638, ryc. 268 itd. [Psychologia a alchemia, ryc. 226 na s. 468, ryc. 268 na s 534 ^przyp. wyd. poi.)

_|2 ^ob. par. 118 i nast. niniejszego tomu.

Zob. par. 123 niniejszego tomu.

uroczystości, w których występują aktorzy w maskach przed- 'ji.il stawiających Dema, jak i we wszystkich tajnych kultach”³. Widzie-'’ ' liśmy już⁴, że mit jest modelem nie tylko czynności ściśle religijnych, lecz także innych ludzkich czynności mających jakieś zna-.j czenie, na przykład żeglugi lub rybołówstwa.    -    '

Interesujący aspekt zagadnienia kosmogonicznego mitu poline- ^J zyjskiego stanowią różne sposoby jego zastosowania, i to w okoli-‘ ' cznościach na pozór nie dotyczących ściśle „życia religijnego”, na * przykład przy akcie zapłodnienia, dla pocieszenia zrozpaczonych, ' starych, chorych, natchnienia bardów i rycerzy itd. W ten sposób ‘ kosmogonia służy za model, ilekroć trzeba coś zrobić, i to często coś „żywego”, „ożywionego” (w dziedzinie biologicznej, psychologicznej lub duchowej), jak już o tym wyżej mówiliśmy. Dzieje się to również wtedy, gdy chodzi o coś na pozór „martwego”, a więc o dom, łódź, państwo itd. Przypomnijmy sobie omawiany wyżej T~"_: kosmogoniczny model budowy domów, pałaców i miast². Air Mityczne modele odnajdujemy nie tylko w „pierwotnych”;?: tradycjach. Hinduski traktat metafizyczny, Brhadarattjaka-upani-ĄsĄ szad, przekazał nam rytuał spłodzenia chłopca. Mamy tu do ~ czynienia z hierogamicznym przekształceniem funkcji płodzenia. Ludzką parę utożsamia się z parą kosmiczną; „ja jestem niebem” sformułowań, które ją wyrażają.

Związany czy nie związany z hierogamią, mit kosmogoniczny oprocz ważnej funkcji modelu i uzasadnienia wszystkich czynności ludzkich odgrywa ponadto rolę prawzoru całego zespołu mitów i systemów rytualnych. Każdą myśl o odnowieniu, o „rozpoczęciu na nowo o „odrodzeniu”, bez względu na płaszczyznę, w jakiej się ona objawia, można sprowadzić do pojęcia „narodzenia” a to z kolei — do pojęcia „stworzenia kosmicznego”. Spotkaliśmy się juz z takimi utożsamieniami, gdy była mowa o rytuałach i o symbolice odrodzenia świata roślinnego": każdy powrót wmsny uaktualnia kosmogonię, każdy znak zmartwychwstania roślinności jest równoznaczny z pełną manifestacją wszechświata i dlatego właśnie, jak widzieliśmy¹², znak ów — gałązka, kwiat zwierzę — nosi się procesyjnie od domu do domu i pokaźnie wszystkim jako dowód, że „wiosna nadeszła”; niekoniecznie wiosna „naturalna” w znaczeniu przyrodniczym, jako zjawisko

1

   Djattr aham, pntiui twam, VI, 4, 20.

2

   Zob. par. 143 i nast. niniejszego tomu.

3

   Cyt. w: Levy-Bruhl, La mythotogie primitiae, s. XVII.

4

   Zob. par. 150 niniejszego tomu.