CCF20100314043

130 Zagadnienia poprawności leksykalno-semantycznej

ii;

,;il

!j|j

rakteru ich znaczeń; por. wysokie rezultaty (TL 201/61, 6) i szerokie rezultaty („Akcja nie przyniosła dotychczas jakichś szerszych rezultatów”. EP 78/61, 3).

Ostatecznie coraz więcej wyrazów modnych przekształca się w słowa puste, w swoiste ozdobniki, wprowadzane do wypowiedzi bez żadnej widocznej potrzeby. Do takiego stanu doprowadziło np. nadużywanie słowa konkretny („Zostały stworzone warunki (...) konkretnego przydziału zadań”. GK 32/61, 4 — tak jak gdyby można było przydzielać zadania niekonkretne) czy określeń typu istniejący, występujący, zaistniały („dyrekcja przeprasza za zaistniały incydent”. EK 132/61, 4 — tak jak gdyby można było przepraszać za incydent, który się nie wydarzył). Na tej samej drodze znajdują się przymiotniki wysoki, szeroki i pełny, zwraca mianowicie uwagę ich coraz częstsze stosowanie bez potrzeby i w sposób tautologiczny (np. „zbliżenie do spraw szkolnych szerokiego społeczeństwa” W 106/61, 8; „społeczeństwo” jest kategorią nadrzędną wobec mniejszych lub większych grup i kręgów socjalnych, samo więc nie może być ani „wąskie”, ani „szerokie”; „Badania są możliwe przy całkowitym, pełnym zaćmieniu”. GK 39/ 61, 1; całkowite zaćmienie — pełne zaćmienie; opracować doświadczenia w jakąś pełną całość”. TL 232/61,6, itp.).

Proces stopniowego uogólniania się treści niektórych ekspansywnych słów, aż do utraty wszelkiej wartości informacyjnej, sprowadza się do tego, że w ich treści zacierają się kolejno szczegółowe cechy semantyczne, nakładające określone ograniczenia na ich łączliwość. Spróbujmy zjawisko to zilustrować kilkoma przykładami.

Czasownik posiadać pozostawał do niedawna w wyrazistych związkach semantycznych z wyrazami posiadacz, posiadłość i wobec tego zachowywał swoje pierwotne znaczenie ’być właścicielem dużych obiektów mających znaczną wartość, zwykle nieruchomości’ (posiadać majątek, dobra ziemskie itp.). Dodajmy, że typową sferę jego funkcjonowania stanowił język pisany, a właściwie jego wersja oficjalno-urzędowa. To sprawiło, że czasownik ten zaczął być odczuwany jako wytworniejszy, książkowy odpowiednik potocznego mieć i wprowadzany w wypowiedziach, które zgodnie z intencją ich twórców miały przybrać kształt szczególnie staranny. Ale zamienne użycie posiadać i mieć przełamało ograniczenie dotyczące doboru typowego kontekstu pierwszego z nich. Na przykład tradycyjnie podmiotem zdania zawierającego czasownik posiadać bywał rzeczownik osobowy; w nowszych jednak jego zastosowaniach restrykcja ta przestaje działać, skoro czytamy, że „ulica Sienna posiada najlepszą nawierzchnią”. Szt. Mł. 235/61, 4, że „sala posiada 756 miejsc siedzących”. W 80/61, 3, a „boisko Szombierek posiadało dawniej trawą”. TR 167/61, 4. Co więcej, w wielu tekstach można dziś zaobserwować paradoksalne odwrócenie relacji: „posiadaczem” staje się instytucja, przedmiotem posiadania — ludzie, np. „Świetlice w PGR posiadają (...) kierowników”. GK 294/61, 4; Niektóre kółka (...) posiadają dziesiątki członków”. GrR 147/61, 4; „Stal ciągle nie posiada trenera”. TR 191/61, 4; „Sejm nasz posiada 12 działaczy młodzieżowych”. W 125/61, 6 itp.

Zaciera się też inne ograniczenie semantyczne, dotyczące doboru kontekstu czasownika posiadać — konieczność wystąpienia rzeczownika konkretnego jako nazwy przedmiotu, który jest czyjąś własnością. Dziś mnożą się właśnie związki czasownika posiadać z abstraktami, np. „Posiada wszechstronne zainteresowania”. DS 33/62, 14; „posiadać ambicje sportowe”. Sport. 36/61, 12; „posiadać doniosłe znaczenie”. DzB 49/61, 3; „posiadać inwencją”. DzB 49/61, 4 itp.

Tradycja łączenia z czasownikiem posiadać nazw przedmiotów wartościowych, dużych (zwykle należących do tzw. majątku trwałego) sprawia, że i dziś jeszcze rażą związki, w których jego kontekst stanowią rzeczowniki odnoszące się do rzeczy drobnych, codziennego użytku, bez większej wartości materialnej, np. „Abonament posiada 11 biletów”. GP 280/61, 8; „Każda Australijka, kończąc 30 lat, posiada sztuczne uząbienie”. Kul. 28/62, 7. Jeszcze inne ograniczenie zostało naruszone we fragmencie: „Posiada reumatyzm i kamienie żółciowe” (cyt. za KS 121); posiadać bowiem — to jednak ’mieć na własność rzecz przedstawiającą dla posiadacza pewną wartość’.

Nowe użycia czasownika popadają w sprzeczność nie tylko