Drzewo życia6

nimi ma oczywiście uzasadnienie w doktrynie chrześcijańskiej, ale dla myśli ludowej jest raczej bezpodstawny. Natomiast groźba, jaką Smok stanowi dla świata, to realny powód do jego unieszkodliwienia. Inne podania z tej grupy różnią się od omawianego przede wszystkim tym, że Smok zostaje według nich zabity. Skłania to do przypuszczenia, iż nie odnosi się to już do Smoka mitycznego, ale być może do jego pierwszego potomka, który po uwięzieniu „rodziciela” kontynuował jego proceder, zagrażając istnieniu świata. Zabicie Smoka mitycznego (Diabła) jest wykluczone, skoro ludność wiejska uważała jego istnienie za niezbędny warunek trwania świata; Diabeł musi być co prawda uwięziony, ale nie może być zabity. Według jednego z takich podań smok pożarł ongiś słońce, które tym razem było tylko jedno oraz księżyc i gwiazdy, pogrążając ziemię w ciemnościach. Świat i światłość uratował występujący pod różnymi imionami bohater. Po ciężkiej walce uciął on łeb potwora i wydobył stamtąd ciała niebieskie. W niektórych wersjach są one zwane metaforycznie drogocennymi kamieniami, czego zniekształconą pozostałością było zapewne istniejące do niedawna wśród ludności wiejskiej przekonanie, że w głowach węży znaleźć można szlachetne kamienie.

Podobne podanie znano również w Bułgarii, ale tam miejsce smoka zajęła Baba. Miała ona kiedyś porwać nisko chodzący księżyc. Zamiana ta nie jest niczym niespodziewanym, ponieważ w ogólnym planie kosmicznym Smok, podobnie jak Diabeł, reprezentuje element żeński. Przybieranie przez nich postaci kobiecej jest zawsze możliwe, jak to wynika z innego wierzenia bułgarskiego, gdzie ała (smok), w obawie przed piorunem, ukrywa się wśród ludzi w postaci starej kobiety.

Wiele wskazuje na to, że tak popularna w bajkach polskich, rosyjskich i łużyckich Baba Jaga, której przy-

49

4 — Drzewo życia