DSC04125

384 Krzysztof Pi larczyk

arką przymierza, który miałby być przenośnym sanktuarium towarayszą-cym ludowi w drodze. Jego historycznośó wzbudza jednak wiele wątpliwości. Najpoważniejszym argumentem, z jakim przychodzi się zmierzyć, chcąc tę kwestę rozstrzygnąć, jest ten, iż jego opis zdradza swe późne kapłańskie pochodzenie i wzoruje się na obrazie świątyni jerozolimskiej, by jej rzekomy prawzór powiązać z czasami mojżeszowymi, widząc w tym ciągłość tradycji kultowej. Jednoznaczne określenie pierwszeństwa tych przedmiotów kultu przekracza jednak możliwości historyka.

Wędrówka do Ziemi Obiecanej przyniosła również zmiany organizacyjne w życiu społecznym proto-Izraelitów i stworzenie pewnej gradacji w sferze religijnej. Na tym etapie rozwoju religii Izraela Bóg Jahwe nie wchodził już w bezpośrednie kontakty z poszczególnymi osobami, jak miał to czynić Bóg patriarchów, lecz ukazany jest jako ten, który zwraca się do ludu przez Mojżesza, oczekując od niego odpowiedzi na przekazane wezwania. W niej miała się wyrażać wiara traktowana jako integralna postawa. Tradycja mojżeszowa - jak ją ukazuje przekaz biblijny - jest z jednej strony kontynuacją tradycji patriarchów, z drugiej zaś domaga się od jej wyznawców całkowitego zaangażowania w realizację wymagań natury społecznej, politycznej i etycznej. To jednocześnie powodowało stopniowe oddzielanie się grupy Mojżesza od innych, spotykanych po drodze do obiecanej ziemi, i nabywanie przez nią własnych cech, świadczącychgłów-nic o odrębności religijnej, czemu dadzą wyraz księgi biblijne zaliczane do grupy tzw. Proroków pierwszych (zwanych historycznymi).

Szczególne znaczenie dla rekonstrukcji religii proto-Izraelitów, zasiedlających Kanaan w okresie od XIII do X wieku, mają księgi JozuegoiSę-dziów, a czas ten często nazywany jest „okresem sędziów'’, ponieważ w narracji biblijnej upływa pod znakiem charyzmatycznych przywódców, (hebr. tzofeiim), którzy powoływani byli w celu obrony szczepów zagrożonych niebezpieczeństwem najazdów. Przekaz zawarty we wskazanych księgach nie dostarcza nam jednak spójnego, zwłaszcza h istorycznegoj obrazu wydarzeń związanych z zajmowaniem Kanaanu i procesu zachodzącycb pize-mian natury religijnej. Nosi on na sobie wyraźne ślady licznych przeróbek i podporządkowany został późniejszym, aktualnym po kilku stuleciach koncepcjom religijnym kolejnych autorów/redaktorów, którzy znane im wcześniejsze tradycje ako modo wali do własnych potrzeb, tworząc raczą historiozofię niż historiografię.

Nie dając się zwieźć samemu tekstowi biblijnemu^ którego dosłowna odczytanie prowadziłoby do fundamentalizmu biblijnego,, mteresuj^eAs

przemiany religijne należy widzieć zwłaszcza W perspektywie histoiycz-nej, socjologicznej^' antropologicznymi Biblijny Izrael, wbrew ideologizacji jego rzekomego pochodzenia, wyłonił się z mieszaniny ludów zamieszkujących Kanaan na początku epoki żelaza 1 Wśród nich odnaleźć można między innymi uchodźców z Egiptu, a raczej ich potomków, którzy posiadali własne doświadczenie opiekuńczego bóstwa Jahwe. Od niego przejmował je stopniowo niejednorodny lud z czasem nazwany Izraelem. Jego podstawowy trzon stanowili najpierw Efraimici, Beniamimeii i Manassesici. Dopiero później sukcesywnie dołączały do tego związku inne szczepy, tworząc z czasem dość luźno powiązaną konfederację dziesięciu plemion północnych. Na południu natomiast ludność była przemieszana ir w okresie sędziów nie była raczej połączona Hz konfederacją izraelską. Dopiero za Dawida skupiona została w obręb jego ■ domu - Judy. Plemiona północne sukcesywnie opanowywały i zasiedlały I górzysty rejon Kanaanu, który na południu był zdominowany przez zwią-V zek miast amoryckiehiua północ i zachód od Jerozolimy - będącej wów-I czas wioską - zamieszkany przez chiwiwicki sojusz czterech osad wraz [ z samodzielnymi miastami Aj i Betel, na wyżynie centralnej (późniejsza I Samaria) kontrolować przez Sychem, a w Galilei podległy lidze kana-I anejskieh miast na czele z Chacor. Podbój tych terenów przez Izraelitów i “j^flk to przedstawia Księga Jozuego 1 -12 - wydaje się nieprawdopodobny historycznie. Bardziej brane są pod uwagę inne sposoby zasiedlania — pokojowej infiltracji, powstania wieśniaków, bądź wyłonienia się Izraela spośród nielicznych autochtonów zamieszkujących lesisty płaskowyż, zasilonych przez napływających z różnych stron przybyszów, którzy razem podjęli walkę o poszerzenie swych terytoriów (ostatnia koncepcja bardziej odpowiada narracji Księgi Sędziów). Jaką rolę w tym procesie odegrał jah-wizm — rei igła części rodów hebrajskich, głównie Judy, trudno określić, niemniej nie należy przeceniać jego zasięgu i siły oddziaływania. Nie ma zgodności co do tego, czy tojahwizm zainspirował owe przemiany, czy też wyłoniłsię z nich, dla ugruntowania społecznych ideałów. Niemniej' badania terenowe dowodzą, że na obszarze od Hebronu do Sychem (ok. 4200 km²)* gdzie były zlokalizowane wioski od 1200roku p.n.e. liczba ich wzrosła z 23 w okresie późnego brązu do 114 w okresie wczesnego żelaza, a populacji od około 14 tys. do 38 tys., co nie można wytłumaczyć wyłącznie gwałtownym przyrostem namrahrym, lecz należy zakładać także napływ części ludności Zagospodarowanie^o teram było możliwe głównie dzięki zastosowania dwóch nowych^    co potwierdzają odkrycia arche-