DSC06234

Jerzy Szmagalski

nami wdrożenia systemowe oraz badanie przydatności tej metody dla uspraw*. nia działalności placówek pracy socjalnej czy dla doskonalenia pracowników' Trzeba jednak odnotować poparcie dla idei stosowania superwizji pracy cjalnej ze strony administracji państwowej, jakie przejawiło się w 2005 r. w dowym przedłożeniu projektu ustawy o zawodzie pracownika socjalnego, ty ty!?' projekcie przewidziano dla pracowników socjalnych obowiązek poddaj nia się superwizji, rozumianej jako dokonywana przez pracownika socjai_n' go wyższego stopniem forma poradnictwa dla pracownika socjalnego, któr_Q ma na celu zachowanie i wzmocnienie kompetencji zawodowych, utrzymany wysokiego poziomu świadczonych usług oraz przeciwdziałanie zjawisku WH palenia zawodowego. Wtedy też, na mocy regulacji administracyjnej związanej z ustawowym wprowadzaniem w kraju nowej formy kształcenia pracowników socjalnych - kolegiów pracy socjalnej, superwizję wpisano jako przedmiot spe. cjalizacyjny do standardów kształcenia dla tych kolegiów. Tym samym po raz pierwsz\^r superwizję usankcjonowano jako przedmiot nauczania w programie kształcenia pracowników socjalnych na poziomie kwalifikacyjnym. Dotąd była uwzględniana tylko w formalnym systemie doskonalenia kadr kierowniczych pomocy społecznej i pracowników socjalnych, a mianowicie w minimach programowych specjalizacji z zakresu organizacji pomocy społecznej obowiązującej kierowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownika socjalnego. Przy braku, przynajmniej do połowy 2005 r., kiedy to został napisany ten tekst, formalnych uregulowań w zakresie stosowania superwizji pracy socjalnej w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, wszystkie opisane tu próby jej zaimplementowania w systemie pomocy społecznej można uznać co najwyżej za pierwsze kroki w dobiym kierunku.

Zakresy stosowania superwizji w pracy socjalnej

Trzeba wyjaśnić na wstępie, że w pracy socjalnej pojęcie superwizji bywa odnoszone do relacji pracownika socjalnego z klientami. Np. przedstawione w brytyjskiej encyklopedii pracy socjalnej rozumienie superwizji jest określone jako rola pracownika socjalnego wykonywana przez niego w stosunku do klientów. Według tego rozumienia superwizja sprowadza się do monitorowania osób lub rodzin, u których występuje ograniczona zdolność dbania o siebie lub innych. Takie zastosowanie superwizji występuje w pracy socjalnej z pacjentami psychiatrycznymi lub z rodzinami dysfunkcjonalnymi. Wypełnianie tej roli wiąże się z kontrolną funkcją pracy socjalnej, a często także wynika z prawnego mandatu do prowadzenia takich interwencji, jak np. wyrok sądowy ograniczający władzę rodzicielską¹⁴. W tej książce nie zajmujemy się super-wizją w takim rozumieniu.

^u A. Chand, Superuision as a Social Work Role, [w:] M. Davies, (red.), The Blackwell Encyclopaedia ofSocial Work, Blackwell Publishers Ud., Oxford 2000, s. 340.

Będziemy rozpatrywać to pojęcie rozumiane jako działalność adresowaną do pracowników socjalnych, a więc określone raczej jako superwizja pracy socjalnej. W tym rozumieniu można wyodrębnić dwa zakresy zastosowań superwizji. Po pierwsze, jest ona traktowana jako metoda zawodowego doskonalenia pracowników socjalnych, a po drugie, jako metoda zwiększania efektywności placówek pracy socjalnej. W pierwszym zakresie superwizja realizuje funkcje:

—    edukacyjną, czyli służy aktualizacji wiedzy i umiejętności zawodowych;

-    wspierającą, czyli pomagającą w pokonywaniu psychologicznych trudności pracy socjalnej;

i konsultacyjną, czyli ułatwiającą pracownikom rozwiązywanie problemów zawodowych opierającą się na kompetencjach innych specjalistów.

W tym zakresie superwizja jest wykorzystywana jako metoda przywarsztato-wego doskonalenia kompetencji pracowników socjalnych lub zdobywania specjalizacyjnych uprawnień w systemach zaawansowanego doskonalenia zawodowego. Ten zakres superwizji jest związany również z kształceniem do pracy socjalnej, w którym praktyki zawodowe studentów winny być traktowane jako integralny element programów. Zarówno praktycy, jak i nauczyciele tej profesji zalecają superwizję jako podstawową metodę podnoszącą jakość szkolenia praktycznego przyszłych pracowników socjalnych¹⁵. Realizacja tych zaleceń nie jest wszakże powszechna. Z informacji zebranych w 1999 r. przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Szkół Pracy Socjalnej, z 392 szkół w 35 krajach na wszystkich kontynentach wynika, że stosowanie tej metody występuje ‘przez większość czasu’ (most ofthe time) lub ‘często’ (freąuently) łącznie w zależności od kontynentu w około od 85 % do 48 % badanych programów kształcenia pracowników socjalnych. Okazuje się przy tym, że szkół o tak wysokiej częstotliwości stosowania superwizji jest mniej w Ameryce Pin. (65 %) i w Europie (67 %), gdzie są najstarsze tradycje pracy socjalnej, niż na kontynentach, gdzie praca socjalna jest ‘młodsza’ - w Afryce (76 %) oraz Ameryce Płd. (85%). Jedynie w Azji ten odsetek jest wyraźnie niższy (48 96)¹⁶.

W odniesieniu do tego zakresu stosowania edukacyjnej i konsultacyjnej funkcji superwizji nie występują raczej dylematy, które są rozpatrywane w tej książce, ale też efektywne prowadzenie praktyk zawodowych w placówkach pracy socjalnej wymaga uważnego i twórczego wykorzystywania superwizji pracy socjalnej jako metody wprowadzającej studentów w rozwiązywanie realnych problemów zawodu, do którego się przygotowują. Natomiast na tle wyżej podanych informacji o zróżnicowanych zakresach stosowania superwi-

| N. Thompson, M. Osada, B. Anderson, Praktyczna nauka pracy socjalnej..., jak wyżej; International Association of Schools of Social Work and International Federation of Social Workers, Global Qualifying Standards for Social Work Education and Training Adelaide 2004, www.iassw.soton.ac.uk | A. Barreta-Heman, A Re-Analysis by Region ofthe International Association of Social Work World Census 2000, www.iassw.soton.ac.uk/en/publications, 2002, s. 15.

17