DSCF0072

54

Autor i cl zioło

r(n)tenhólm (?) - „Haran EepTeirbrenbM", Johan von Horn - „Haran ć|_{30i (} Topu ¹⁰³. Przedstawiony materiał wskazuje, że imię, którego używał Ko* toszychin, miało być w jego rozumieniu szwedzkim imieniem „Johan" a nie polskim „Jan". Natomiast nazwisko „Selicky" wskazuje na potraktowanie przez niego litery łacińskiej „e" jako odpowiednika „ie" („e") w cyrylicy. „Y" na końcu można odczytać jako „i", „j", a najpewniej „ij" W zależności od tego, którą wersję wymowy „y" przyjmiemy, nazwisko (pseudonim) Kotoszychina można odczytać albo jako „Sielicki", albo jako „Sielickij". Wydaje się, że obie formy są możliwe do przyjęcia zarówno w języku polskim, jak i rosyjskim w XVII wieku¹⁰⁴. Tak więc cytowana na początku tego paragrafu uwaga A. E. Pennington o „polsko brzmiącym" nazwisku (pseudonimie) Kotoszychina wynika z powierzchownej analizy jego zapisów. Bardziej właściwe z punktu widzenia ówczesnej intuicji językowej Rosjan, byłoby nazwanie przyjętego przez Kotoszychina pseudonimu stylizacją na „litewskie" nazwisko.

Olaf Barckhusen trafnie i - jak sądzimy - zgodnie z intencjami samego Kotoszychina, zapisał jego imię jako „Johan". Zapis prowenien- ^{1 2}

cyjny J. G. Sparvenfelda, który imię Kotoszychina zapisał cyrylicą po rosyjsku jako „Iwan", był tłumaczeniem szwedzkiego „Johana" na rosyjskiego „Iwana". Dążenie Kotoszychina do nadania swemu pierwszemu imieniu formy „szwedzkiej" zapisanej literami łacińskimi - tak jak to potrafił - wskazuje, że były poddiaczy Poselskiego Prikazu - po pierwsze - chciał się „upodobnić" do swoich gospodarzy, po drugie - słabo władał pismem łacińskim, skoro imię „Johan" zapisał zgodnie ze znaną mu ortografią zapisu po rosyjsku, cyrylicą, jako „Iagan", które najprawdopodobniej wymawiał jako „Jdhan", z akcentem na pierwszym „a". Barckhusen zapisując literami łacińskimi nazwisko „Selicky", wyraźnie wahał się, jak oddać głoskę „c", obcą wielu językom niesłowiańskim. Zapisywał ją różnie: przez „ts", „tz" i wreszcie przez „s". Jednak te zapisy nie mają większego znaczenia dla odczytania intencji Kotoszychina związanych z przybraniem przez niego nowego imienia i nazwiska.

Nie wiemy dokładnie, kiedy Kotoszychin przyjął swój pseudonim. W zarysie biografii dołączonym do tłumaczenia jego dzieła, autor przekładu i biograf, Barckhusen, pisze, że nastąpiło to po ucieczce ze służby carskiej, a więc w końcu 1664 roku. Tymczasem list Kotoszychina skierowany do króla Jana Kazimierza (powstał na pewno przed marcem 1665 roku) i podpisany przez niego własnoręcznie nie zawiera wzmianki o zmianie nazwiska. Wydaje się wobec tego bardziej prawdopodobne, że nowe nazwisko (raczej brzmiące „szwedzko-słowiańsko" niż wyłącznie „polsko") przyjął Grigorij później, już po odejściu (ucieczce?) ze służby królowi polskiemu. Trudno przecież zakładać, że chciał w Polsce używać imienia „Johan" (w jego zapisie „Iagan"). Drugie fałszywe imię - „Aleksander" nie jest tak znaczące jak pierwsze. Jego charakter niejako „narodowy" czy też „etniczny" nie jest jednoznacznie ani polski, ani rosyjski, ani szwedzki.

Czy Kotoszychin znał język polski?

O kompetencjach językowych Kotoszychina Barckhusen napisał: „W tym czasie napisał tę niewielką pracę «0 niektórych rosyjskich ceremoniach», napisał ją po rosyjsku, ponieważ oprócz polskiego nie znał żadnego innego języka"³. Nieco dalej dodał, że przed wykonaniem kary śmierci odwiedzał Kotoszychina mistrz Johannes Herbinius,

1

uocmpaHttbix JIca 1732 i., „Apxeorpa4>MHecKwvł EaceroflHHK aa 1983 roją" (MocKBa) 1985, s. 318-319.

^1BJ Tamże.

^łM Nazwiska kończące się na ,,-ckij" (,,-ukmm"), ,,-skij" (,,-ćkww") lub ,,-ij" („-hm"), „-oj” („-o#") mimo pochodzenia niektórych z nich z zachodnio-, południoworuskich

2

polskich obszarów językowych, były rozpowszechnione wśród mieszkańców Rosji w XVI! wieku: ApuiHHCKMń (Aiszynskij), ATapcKwfi (Atarskij), BawKaaoBCKMw (Bajka-łowskij), BazanoBCKuń (Bakalowskij), BapHTWHCKWM (Bariatynskij), Boparwi-iCKHw (Bo-riatynskij), BenbCKUń (Bielskij), BeHrepcKwił (Wiengierskij), BoeBOACKMń (Wojewodskij)

-    rotmistrz „litewskiego spisu", Bo.tikohckww (Wolkonskij), Bo/imhckwm (Wołynskij), Bo-jihhckow (Wołanskoj), ro/iwxaHCKMM (Gołychanskij), floBpwuKww (Dobrickij), flonropy-khh (Dołgorukij), 3a6nomcnń (Zablockij), 3a6o/iomcwM (Zabołockij), 3aceu,Knw (Zasiec-kij), KanoacKMH (Kalowskij), Kcapobckw* (Kiedrowskij - Cedrowski?) - konny kozak „litewskiego spisu", KwpasaTAKWW (Kriżatckij), KoBbwwHCKWń (Kobylinskij), Ko6i»i/ib-acMii (Kobylskij), Kokobwhckmw (Kokowinskij), Kojiobckwżi (Kołowskij), KopnainkwM (Korwackij), KocreneuKnń (Kostieleckij - Kościelecki?), KocreneTAKMw (Kostieletckij

-    Kościelecki?}, KpoeMCimft (Krojemskij) - żołnierz „litewskiego spisu", MapxmmcKn<i (Marchlinskij), Memepcicnń (Mieszczerskij), MwnocnaBCKWfi (Miłosławskij), Mvixa-neBCKMM (Michalewskij) - „Polak", MoKpwHCicwfc (Mokrinskij), HaBauicww (Nawackij), HesroBopaniM (Niezgowor»kij), IlaBnouKHń (Pawlockij), IlponcKWM (Pronskij), Tlpoco-BeTCKMW (TIpoKOBeAKuft, IlpocoBeTAKoń) (Prosdwietskij, Prokowieckij, Prosowietckoj), PawaAąnoBCKwfi (Pomoa3hobckwm) (Ramadanowskij, Romodanowskij), Pomkobckwm (Raczkowskij) Pe3vmxuń (Pe3Muxoń) (Rezickij, Rezickoj) - konny kozak „litewskiiego spisu", CaBaHCKHń (CoSaHCKnw) (Sabanskij, Sobanskij), Cnacpapww (Spafarij), CyieneM-ckmA (Sukliemskij), TeMKMH-PocroBCKwft (Tiemkin-Rostowskij), Tpy6eu,KOW (Trubieckoj), TyxaMeBCKwift (Tuchczewskij), XoH3WHCKM<i (XaA3eHCKMń) (Chonzinskij, Chadzienskij -Chądzyński?) - „Polak", Hpomtuft (Jarockij). PyccKO-MOHiOAbCKue omnomenuH 1636-1654. CSopnuK doKyMeHmo$, cocrasuTenu M. 14. IbnbMaH, T. 14. Cnecapuyit, MocKBa 1974, według indeksu.

3

świadectwo O. Barckhusena z jego biografii G. Kotoszychina. H. KopKynoB, H- KananoB, TlpeducAoBue ko BmopoMy ludamuo (1859), s. XX.