DSCF0548

95

POCHODZENIE INDYWIDUALNYCH RÓŻNIC W ZAKRESIE EMPATII

Dwa nowsze badania sprawdzały powiązania pomiędzy praktyczną umiejętnością przyjmowania ról przez dzieci oraz stopniem, w jakim prowadzone w rodzinie rozmowy dotyczą odczuwanych stanów. Zgodnie z logiką którą posługują się te badania, częste skupianie uwagi dziecka na jego własnych i cudzych stanach afektywnych, i przede wszystkim na różnicach pomiędzy nimi, zwiększa świadomość myśli i uczuć innych ludzi oraz uwrażliwia na nie. Wyniki tych badań okazały się nieco zróżnicowane. Howe i Ross (1990) kodowali dokonujące się na trzy sposoby słowne interakcje pomiędzy matkami i dwojgiem ich dzieci w wieku trzech i czterech lat oraz dzieckiem czternasto-miesięcznym. Interesowano się szczególnie stopniem, w jakim matki i starsze rodzeństwo wymieniały uwagi dotyczące odczuć i umiejętności najmłodszego dziecka. Ogólna zdolność przyjmowania perspektywy zaprezentowana przez starsze dziecko została oszacowana przy użyciu całego zestawu miar oceniających percepcyjne, poznawcze i afektywne przyjmowanie ról. Nie stwierdzono przewidywanych powiązań pomiędzy przyjmowaniem perspektywy oraz skłonnością matek i starszych dzieci do rozmowy na temat stanów afektywnych najmłodszego dziecka. Natomiast bezpośrednie wypowiedzi czterolatka skierowane do dziecka czternastomiesięcznego okazały się pozytywnie powiązane z przyjmowaniem perspektywy.

Dunn, Brown i Beardsall (1991) kodowali rozmowy pomiędzy matkami i dwojgiem dzieci nagrane na taśmy magnetofonowe. Podstawową zmienną pozostającą w centrum zainteresowania był stopień, w jakim uczestnicy rozmowy (procesu wzajemnego oddziaływania) ustosunkowywali się do własnych odczuć afektywnych i odczuć innych uczestników rozmowy. Około trzy i pół roku później oceniono przy pomocy pomiaru Rothenberga (1970) praktyczną umiejętność przyjmowania ról młodszego dziecka. Zgodnie z oczekiwaniami, częstość, z jaką matki i młodsze rodzeństwo nawiązywały w rozmowie do stanów uczuciowych, była znacząco i pozytywnie powiązana z późniejszą trafną percepcją cudzych stanów uczuciowych, wykazaną na podstawie pomiaru Rothenberga.

Dyspozycje empatyczne rodziców

Ostatnie z prezentowanych tutaj badań, miały na celu poddanie ocenie dys-pozycyji empatycznych zarówno dziecka, jak i jednego z rodziców oraz przetestowanie powiązań pomiędzy nimi. Najpowszechniejszym wyjaśnieniem występowania takich powiązań jest wyjaśnienie modelowe, co oznacza, że w stopniu, w jakim dyspozycje empatyczne rodziców powodują ich empatyczne zachowania i reakcje, dzieci mogą je obserwować, a następnie uwewnętrz-niac. Powiązania pomiędzy empatią rodziców i dzieci mogą powstawać także w inny sposób. Na przykład poprzez wpływ empatii afektywnej rodziców na