Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (193)

V. KRYTYKA LITERACKA

Mcttlitcraturę. literaturę o lileratur/c Dwudziestolecia międzywojennego, podzielić matni — i została ona już tu podzielona — na dwie części. CzęJć pierwsza to teksty, które literaturę zapowiadają: pisane zazwyczaj przez sunyck poetów czy — rzadziej — dramaturgów i prozaików, programy i manifesty literackie. Część draga to teksty, które z istniejącą już literaturą prouudą dialog: krytyka literacka sensu słricto.

Nie znaczy ta rzecz jasna, by krytyka-dialog nic zawierała • ubić elementów programotwórczych. Zawiera je i niekiedy odgrywają one harda istotną rolę w rozwoju literatury. Częściej nil formułowane esplicite. są tar jednak wpisywane w spór i refleksję na temat cudzego dzieła, niejednokrotni: zaś pozostają w stanie ukrytym, rozproszonym, z którego dopiero rckoonni-cyjny zabieg badacza może wydobyć je na światło dzienne. Nie bez znacmii jest tu także różnica statusu: programotwóntwo krytyka tym różni iac oJ programotwórstwa poety czy dramaturga, te nie następuje po mm realizacji «t własnej praktyce pisarskiej. (Jeśliby o ten tylko wzgląd chodziło. prop») Chwistka i Millera powinny być omówione w dziale krytyki sensu itnaji Poeto mówi — tak będę pisał, krytyk — tak pisać powinniście (lob - m powinniście).

Dwudziestolecie międzywojenne było epoką szczególnie bogatego rozwoju programotwórstwa. Fakt ten nie pozostał bez wpływu na sytuacje krytyki literackiej sensu stricto; dotyczy to głównie pierwszej potowy lat dwudziestych. kiedy to moda na manifesty literackie nic tylko zepchnęli na plan dalszy krytykę „dialogową", ale także jak gdyby wpłynęli ii zmniejszenie się liczby powołań krytyckich i, bardziej jeszcze, na ich charakter.

Krótko mówiąc, wśród krytyków należących do generacji, która debiutowała tuż po wojnie, brak wielkic.i indywidualności — na miarę Brzozowskiego. Irzykowskiego czy Boya. Jednocześnie zaś w pokoleniu i)V przeważał nic typ krytyka-pisarza o sugestywnej stylistyce, lecz typ rzeczowego specjalisty, o wiele częściej zbyt łagodnego niż zbyt surowcp w swych sądach i. by tak rzec, takiego, który nie umie, ani chce terroryzowf pisarzy.

ów brak agresywności i słabość autorytetu krytyki spowodowały agresywwtf 438 poetów i powieściopisarzy. Inna sprawa, źe krytyka przeżywało w bod

pewien kryzys metodologie / ny i że ataki pisany wymierzone «s w tylko w wyższe rejony krytyki, ale także w niekompetentne m ogól iwractwo dziennikarskie.

lioy inaczej, hasło „Hajże na krytykę!" często rozbrzmiewało w lalach adaoiydi (Jkmaikowaćr — wołał, niezawodny w takich wypadkach, hfMk woje zaś apogeum osiągnęło w latach 1929-1930. Na anty kry tycznej •phi owego dwulccia zaciążył jeden z jej punktów wyjścia: ogłoszona pa .Echo Tygodnia" ankieta pod niezbyt taktownym i dodatkowo wy-lałptym agrtsywnośd pisarzy tytułem: .Jaki wpływ wywarła krytyka na MfctróczoUr

ftenkflue od ankiety w okresie tym atakowali tez krytykę — niejedno-Mar *ręcz kwestionując samą potrzebę jej istnienia — pisarze tak fam od siebie jak Maria Dąbrowska i Antoni Słonimski. Mana Jehanne Hphta i Jerzy Stern powski Obronę prowadził zrazu Emil Breiler. krytyk anlii i prozatorski, związany 7 kręgiem „Wiadomości Literackich". Dpn jednak wypowiedzi Karola Wiktora Zawodzińskiego, Stanisława kqkkir(0 i Karola Irzykowskiego dały temu zajazdowi na krytykę odpór i radykalnie podniosły poziom całej dyskusji. Po paru latach •pytrj k wszystkich wznosząc w górę sztandar krytyki — przyłączył się iKkOiUp Ortwin.

Iipiia „anty kry tyczna" stanowiła fragment nieustannej dyskusji o krytyce,

■atoczyła się przez całe Dwudziestolecie. Koncentrowała się ona głównie c# problemu miejsca krytyki literackiej między nauką o literaturze a samą e«rv Ogromne znaczenie miała też dla krytyki polemika, która wprawdzie toczyła raczej badali historycznoliterackich, wszakże znajdowała reperkusje dli • krytyce literackiej, wiązała się zaś ściśle z jednym / centralnych byty ki ąfafckmów. Mowa o sporze wokół przedmiotu badań literackich, głównie ijwrjocentrycznej i antybiograficznej kampanii, jaką w łatach trzydziestych rti i datą energią Manfred Kridl i, niezależnie od niego, Ostap Ortwin, ittn najdotkliwiej uderzała w pisarstwo Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Toteż phhawał z nią w artykule pod zabawnym tytułem Czy myć zfby czy ręce Jafcmofci Literackie" 1935).

tdi / biografizmem mieściła się w ramach szerszego procesu, którego ha było uściślenie i unowocześnienie nauki o literaturze i w którym nfKdnui rolę odegrał Roman Ingarden, autor fundamentalnych dziel Dat mmuhe Kunstwerk (1931) i O poznawaniu dzida literackiego (1937), ihckicgo Zygmunt Lcmpicki. Manfred Kridl, z młodszych zaś Konstanty 'ncryódi i przedstawiciele inspirowanej przez Rosjan i Czechów szkoły Wtt&ttycmej.

flm ten rzutował takie i na krytykę literacką, jej teorię i praktykę i tu

439