Hajduk, Pomoc i opieka 6

Tworzenie dóbr

J Gatunek ludzki różni się od innych gatunków tym także, że wielu jego osobników może tworzyć dzieła nowe, wartości oryginalne, dokonywać nowatorskich rozwiązań próblemów technicznych. Znacznie większa ich liczba osiąga kompetencje potrzebne do konserwowania dóbr wcześniej wytworzonych przez innych. Oba rodzaje działalności są sposobem powszechnie realizowanego udziału jed-nostki w tworzeniu warunków określających przebieg życia innych jednostek. O rozmiarach pożądanego udziału decyduje jakość tworzonych dzieł lub pieczołowite konserwowanie dóbr już wytworzonych (A. Nalaskowski, 1998). Każdy rodzaj udziału jednostki w życiu innych może być realizowany w następstwie pełnienia roli publicznej, w instytucjach pracy zawodowej lub roli prywatnej pełnionej w rodzinie, kręgu sąsiedzkim lub rówieśniczym. Współczesne społeczeństwa odznaczające się wielkim zróżnicowaniem ról zawodowych, przygotowują kolejne swoje pokolenia do efektywnego pełnienia ról zawodowych lub innych ról publicznych. Od rozwiązywania tego problemu uzależniony jest komfort życia członków tych społeczeństw. To kryterium stosują one w ocenie działalności instytucji edukacji. Instytucje te prowadzą działalność propedeutyczną w stosunku do działalności podejmowanej przez absolwentów w instytucjach pracy zawodowej. Miarą wszelkich działań publicznych jednostek i instytucji są relacje ich wyników do oczekiwań członków społeczeństwa, zapewnienia im komfortu życia zdefiniowanego w danym społeczeństwie. Stosując omawiane sposoby udziału jednostki w tworzeniu warunków życia innym ludziom]ako kryterium podziału społeczeństw, wyodrębnić można dwa ich typy.

. _Ł Poiządeki^tytućioiTainy społeczeństwa gwarantuj e sukces tym, którzy twp-rzą dobra udatne, spełniające kryteria utylitarneTeStetyCzńeluO Konserwują dobra o takich walorach przedłużając ich użytkowanie albcrporZądek instytucjonalny pres miuje inne kategorie członkówlpołeczeństwa. Polskie społeczeństwo bliższe jest społeczeństwom drugiego typu. Krytyczny osąd o nim ma przesłanki w dysfimk-cjonalności różnych instytucji. Owa dysfimkcjonalność instytucji wzmacnia zapotrzebowanie na nieformalną pomoc nazywaną przez nas interweniowaniem lub wyręczaniem, pochwała powszechna takich postaci pomagania albo surowa krytyka braku gotowości ludzi do przejawiania omawianych zachowań pomocnych potwierdza niedostatki ładu instytucjonalnego w Polsce.

Przemiany społeczeństwa polskiego dokonujące się obecnie sprzyjać będą wzmacnianiu udziału jakości dzieł tworzonych przez j ego członków w zapewnieniu komfortu życia Polakom. W tym kontekście zasadne jest pytanie o to, dlaczego w programach kształcenia szkolnego brakuje problemów omawianych przez nas. Twórcy programów eksponują natomiast motywy działania ludzi uznawanych za wzory osobowe, tak jakby jakość tworzonych dzieł była zdeterminowana wyłącznie przez motywy twórcy. Epizodyczne sytuacje życiowe potwierdzają możliwość podwyższenia albo obniżenia Oceny wartości dzieła przez obdarowanego, gdy posiadł wiedzą o motywach ofiarodawcy lub domyśla się owych motywów. Przenoszenie tej przesłanki wartościowania dzieła na zgoła odmienne relacje społeczne: twórca dóbr—jego konsument anonimowy, pozbawione jest argumentów merytorycznych a prawdopodobnie ucieleśnia pragnienie zunifikowania wielości motywów pożytecznych działań różnych podmiotów. To dążenie do zunifikowania wyraża także przekonanie, że dzieła zgodne ze standardami mistrzostwa tworzy podmiot bez skazy moralnej, o szlachetnej motywacji. Porządek moralny popada niekiedy w konflikt z porządkiem sprawczym. Sądzimy, że niektóre oceny i decyzje powinny być dokonywane zgodnie z wymaganiami porządku moralnego a inne zgodnie z wymaganiami drugiego porządku — sprawczego. W instytucjach pracy zawodowej reguły skutecznego działania odróżniają drugi porządek od porządku pierwszego, wszak ich respektowanie wyznacza ocena pracownika. W kręgach rodzinnych, rówieśniczych, sąsiedzkich, koleżeńskich działania mogą być motywowane regułami moralnymi, co osłabia niekiedy presję porządku sprawczego.

Pomaganie innym przez tworzenie dóbr albo ich konserwowanie eksponowane w ocenach moralnych różnych podmiotów wzmacniać może motywacyjną funkcję reguł prakseologieznych i przyczynić się do modernizowania instytucji polskiego społeczeństwa a w konsekwencji dalszej zapobiegać będzie spychaniu na obrzeża układów ekonomicznych Europy polskiego układu ekonomicznego. Czy sformalizowana edukacja wspomaga przemiany i wzmocni funkcje motywacyjne jednego wzoru człowieka dobrego? Różne propozycje reformowania systemu edukacji nie czynią głównym problemem tego problemu, który ma rozwiązać reforma. Szkoły niepubliczne, szczególnie prywatne, są przygotowane do wkomponowania w swoje programy postulaty urealniania takiej hierarchii zachowań pomocnych, które dowartościują działania produktywne, odpowiadające dyrektywom dobrej roboty. Pierwsze rozpoznania działalności szkół niepublicznych mało dostarczająprzesła-nek do oceny ich lub do prognozowania zakresu realizowania takiego postulatu.

Różne badania uspołeczniania dzieci i młodzieży, niektóre bardzo precyzyjnie zaplanowane i przeprowadzone, nie ukazują tej postaci uspołeczniania a mianowicie przygotowania do takiego wykonywania pracy zawodowej, które maksymalizuje udział jednostki w tworzeniu warunków określających poziom życia innych ludzi przez tworzenie wartości. Badania aktywności zawodowej koncentrowały się na motywach wyboru zawodu lub wykonywania pracy zawodowej albo na osobo-twórczych funkcjach pracy. Psychologowie sprawdzali faktycznie hipotezę ułatwiającą zrozumienie różnic w zakresie gotowości ludzi do pomagania innym

17