Hajduk, Pomoc i opieka 8

Niezgodność powstała w systemie poznawczytn ma dwie formy:

• o każdym obiekcie, relacji między nim a innymi obiektami można powiedzieć jaki stan jest typowy, normalny a informacja otrzymana aktualnie odbiega od tak definiowanego stanu,

• o każdym obiekcie, relacji jego z innymi obiektami można myśleć jaki powinien być stan pożądany, a informacja odbiega od tak zdefiniowanego stanu.

Rozbieżność stanu aktualnego obiektu ze standardem stanu normalnego lub stanu pożądanego (idealnego) może być źródłem motywacji inspirującej działania |] zmierzające do usuwania rozbieżności (J. Reykowski 1975).

Aby zrozumieć motywacyjne funkcje rozbieżności między stanem rzeczywistym obiektu a stanem normalnym lub stanem idealnym, trzeba uwzględnić strukturę sieci poznawczej: sieć operacyjna (sieć relacji deskryptywnych) odzwier- m ciedla wzajemne relacje przedmiotów fizycznych i obiektów społecznych, sieć 1 wartości stanowi uporządkowanie nie tyle obiektywnych relacji (stosunków) mię- j dzy przedmiotami i obiektami społecznymi, co subiektywne znaczenie (konotacje): ich ważność dla jednostki i Walencje — pozytywny albo negatywny znak, pozy-tywną albo negatywną ocenę.

Przedmioty lub czynności uzyskują wartość dla j ednostki, gdyż jest ona człon- j kiem społeczności, ocenia je w sposób akceptowany przez społeczność. Znaczę- i nie przedmiotu lub czynności dla jednostki uzależnione jest od ich usytuowania \ w sieci poznawczej (reprezentacji obiektów i relacji między nimi): im bardziej |v spójny jest system i im bardziej centralne położenie ma przedmiot lub czyn- 1 ność w powiązaniach z innymi, tym większa jest ich wartość. Reprezentacje 1 tych samych obiektów w hierarchii wartości tworzą układy, którym przypisuje się standardy stanu pożądanego, a rozbieżność między stanem pożądanym, a sta- i nem rzeczywistym staje się inspiracją do działania usuwającego stwierdzoną E rozbieżność.

Człowiek dostrzegaj ący rozbieżności między stanem pożądanym a rzeczywi- m stym obiektu, motywowany jest do działań kompensacyjnych (G. Kochańska, 1 1982, s. 85-93). W pierwszej kolejności będzie to kompensacja praktyczna poprą- | wa położenia obiektu, w drugiej symboliczna—gdy położenia obiektu nie można 1 zmienić — skłonność do obniżenia wartości ofiary nasila się, gdy osoba badana I; czuje się winna cieipienia lub nie ma na nie wpływu—nie może jego pomniejszyć, i Lemer (1970, s. 222) tworzy koncepcje „wizji sprawiedliwego świata” oparte na l założeniu: każdy człowiek ma właściwie to, na co zasługuje (M.H. Davis, 1999, t s. 120). Jeśli za doświadczane cierpienie jest odpowiedzialna inna osoba, a nie | obserwator, to daje się wizję tę utrzymać, bez potrzeby obniżania wartości osoby I cierpiącej—można bowiem obniżyć wartość tych, którzy zadali cierpienia. Takie r

zachowanie nie wystąpi, gdy osoba cierpiąca przyczyniła się do pogorszenia własnego położenia—wówczas sprawca będzie obniżał wartość osoby cierpiącej.

„Koncepcja sprawiedliwości określa zasadę równowagi w systemie reprezentującym świat społeczny — równowaga zachowana jest wtedy, gdy ci, którym się źle powiodło i nic nie można na to poradzić, są traktowani jako i mniej wartościowi” (J. Reykowski, 1986, s. 250).

Omawiając koncepcję „sprawiedliwego świata” trzeba pamiętać, że „zadane reguły społecznej organizacji definiują, kto jest równy i określają reguły rozmieszczenia ludzi” (J. Reykowski, 1986, s. 250).

5. Sieć poznawcza człowieka a prospołeczna motywacja

■ Źródłem motywacji jest pojęciowa lub obrazowa reprezentacja przedmiotów osadzona w strukturze poznawczej (umyśle) człowieka, stanowiąca jej istotny składnik. Są nią wzorce (standardy) stanu pożądanego ludzi lub przedmiotów, stanu normalnego i stanu rzeczywistego. Czynności podejmowane przez podmiot (jednostkę lub grupę) podporządkowane są uzgodnieniu stanu obiektu odpowiednio do potrzeb tego obiektu a nie do potrzeb podmiotu (J. Reykowski, 1986, s. 251). Taka motywacja wyznacza także działalność skierowaną na obiekty społeczne, osoby, instytucje, społeczność terytorialną, wizję społeczeństwa. Tworzenie się reprezentacji obiektów „poza ja” w umyśle jednostki jest problemem psychologii poznawczej. Ich celowym kształtowaniem zajmują się profesjonalni wychowawcy, nauczyciele, rodzice, trenerzy, dowódcy wojskowi, politycy. Motywacja może się tworzyć w następstwie przyswajania sobie przez jednostkę wymagań dotyczących postępowania w różnych sytuacjach życiowych. Jest ona konsekwencją opanowania lub wytworzenia przez jednostkę systemu normatywnego.

_: Jeśli umotywowane działanie jednostki jest podporządkowane realizacji potrzeb innej jednostki, nazywamy je allocentrycznym, a gdy podporządkowane jest realizacji potrzeb (wartości) pewnych całości społecznych (grup, społeczności lokalnych instytucji, idei), to takie działanie nazywamy socjocentrycznym. Dobro podmiotu może stać się źródłem motywacji. Podmiot realizujący zadania społeczne sam się rozwija ale celem realizacji zadania jest zmiana lub zachowanie aktualnego stanu innych ludzi lub rzeczy a nie ćwiczenie umiejętności rozwiązywania zadania przez podmiot.

Omawiane źródła motywacji generującej zachowania prospołeczne mogą zachęcać do stawiania pytania: jak uzgodnić zachowania prospołeczne z postulatem samorealizacji jednostki? Odpowiedź może być dwojaka: