1299076071

164 Społeczny wymiar obrzędowości pogrzebowej

sam sposób. W czasie pomana poszczególne kręgi krewnych (poczynając od najdalszych) zgłaszają chęć zakończenia żałoby¹⁰.

Zgodnie z tradycyjnymi wierzeniami romskimi życie po śmierci trwa na innym poziomie, ale ci, co pozostali, obawiają się powrotu zmarłego w ponadnaturalnej postaci, który może ich prześladować. Aby tego uniknąć, poza czynnościami wcześniej wymienionymi ogranicza się ewentualne wędrówki zmarłego przez ułożenie wokół grobu kamieni lub ciernistych gałęzi. Romowie wierzą, że dusza osoby zmarłej może być reinkarnowana w ciele innego człowieka lub zwierzęcia. Najbardziej Romowie obawiają się powrotu zmarłego jako mulo'¹.

Romowie należący do Polska Roma są polskimi obywatelami i obowiązuje ich polskie ustawodawstwo. Z tego powodu wszelkie formalności dotyczące pochówku oraz jego forma są jednakowe i dla Romów, i dla Polaków. Najprawdopodobniej utraciły one swój pierwotny kształt, aczkolwiek zachowały się specyficzne rytuały związane ze zmarłym, charakterystyczne dla społeczności romskich. Specyfika tych rytuałów i zachowań wynika z wierzeń i demonologii dość dokładnie omawianej w literaturze cyganologicznej na świecie i najczęściej dotyczy grup wędrujących. Wydaje się jednak, że wśród Polska Roma są to wierzenia szczątkowe, utożsamiane przez Romów z zabobonami.

W kulturze romskiej funkcjonuje przekonanie, że umierający nie powinien odejść, nie rozliczywszy się wcześniej z bliskimi i znajomymi. Jeśli jednak tak się stanie, może on wrócić jako duch, upiór, wampir i pod taką postacią realizować przerwane przez śmierć zamierzenia. Wszelkie czynności podejmowane po śmierci kogoś bliskiego mają więc ochronić rodzinę i całą społeczność przed negatywnym oddziaływaniem zmarłego. Wspólny los i cel, czyli zapewnienie grupie bezpieczeństwa, oraz specyfika i wyjątkowość działań obrzędowych, stają się czynnikami integrującymi społeczność i jednocześnie określającymi jej tożsamość etniczną. Przyczyną rozbudowania obrzędowości pogrzebowej jest wiara Romów w istnienie duszy (mulo) i w życie pozagrobowe¹². Wiara ta jest fundamentalna dla wszelkich zachowań związanych ze zmarłym.

Gdy Cygan umiera wierzy się, że po śmierci dusza idzie do nieba, a małe dziecko będzie aniołkiem, bo bez grzechu jest... (Les. 1)

Mulo

Mulo jest to dusza lub duch w ogóle, czyli ten, który nie istnieje, lub ten, który się przypomina. Może być kobietą lub mężczyzną, dorosłym lub dzieckiem. Jego oddziaływanie może być pozytywne lub negatywne. Jest obcy, ale może należeć do rodziny. Mulo demonstruje swoją obecność poprzez dotyk i oddech (rodzaj delikat-

¹⁰    J. Ficowski, op. cit., s. 312-317.

¹¹    M. Maximoff, SoniePeculiarities in theSpeech oftheKalderas, „Journal of the Gypsy Lorę Society”, 1946, seria 3, vol. 25, cz. 3-4, s. 108-112; M. R Dolle, Symboliąuede la morten milieu tsigane, „Etudes Tsiganes” 1970, nr 4, s. 10-11.

¹²    A. Mirga, L. Mroź, op. cit., s. 244, 250.