1299076083

Społeczny wymiar obrzędowości pogrzebowej 173

...leży w domu w trumnie, w jednym pokoiku, kwiatki obstrojone, ludzie się zbierają do

tego domu. (...) są świece, obrazki Boga, dwie duże świece... (Pio. 3)

Czuwanie przy zwłokach trwa pełne trzy doby:

Przybywają, aby oddać cześć bratu, jednemu z członków wielkiej rodziny romskiej. (...)

Przez trzy dni i trzy noce będą czuwać... (Ber. 1)

Tylko respondenci z Bosaków i Galicjaków czuwają przy zmarłym jeden dzień i jedną noc przed pogrzebem. W tym czasie modlą się i prowadzą ciche rozmowy.

W tym miejscu trzeba odpowiedzieć na pytanie, dlaczego Romowie zwlekają tak długo z dopełnieniem pochówku. Otóż, istnieje prawdopodobieństwo, że dusza w tym czasie zmieni swój zamiar i powróci do ciała. Kełderasze wierzą, że dusza zmarłego po trzech dniach od śmierci może ukazać się pod postacią czarnego ptaka³². Ficowski zanotował, że aby ułatwić duszy ewentualny powrót, Romowie przykrywają twarz zmarłego rozciętą pośrodku chustą. Rozcięcie chusty ma wskazać duszy drogę powrotną, ponieważ dusza uchodzi z ciała właśnie przez usta i tylko tą samą drogą może wejść z powrotem^-53. Tłumaczy to również wyjątkowo staranne przygotowanie zmarłego do pochówku. Dyshonorem byłby zarzut niedopatrzenia, a i sankcje ze strony cudownie ożywionej osoby mogłyby stać się źródłem niepotrzebnego konfliktu. Chodzi tu również o to, aby wszyscy zdążyli pożegnać się ze zmarłym, ostatni raz na niego popatrzeć. Sądzę, że w tej chwiłi jest to, po tradycji czuwania, najważniejsza przyczyna organizowania takich spotkań ze zmarłym.

Najbliższa rodzina (współmałżonek, dzieci) czuwa przy zmarłym całą noc, modląc się i płacząc, a dalsi krewni wchodzą do pokoju tylko na kilka, 10-15, minut (Pio. 2). Niezwykle ważne jest, aby zwłoki ani przez chwilę nie pozostały bez opieki.

...zawsze ktoś przy nich czuwa, następują zmiany warty... (Ber. 1)

...i tak leży w domu trzy dni i odpoczywa... (AZE A 7834)

I tutaj należy wyjaśnić dwie sprawy: po pierwsze — obecność lub brak śpiewów oraz po drugie — fakt prowadzenia rozmów o zmarłym w czasie czuwania. Niektóre z przekazów świadczą o wykonywaniu pieśni, ale religijnych — żałobnych (np. u Galicjaków z Łodzi). Również muzyka towarzysząca czuwaniu jest po prostu melodią konkretniej pieśni żałobnej.

...w drugim pokoju — stół, pełno Cyganów. Piją za jego zdrowie [zmarłego — przyp.

A. K.], muzyka... (Pio. 3)

Inne przekazy (Pachowiaków, Ploniaków, Lesiaków i Berników) wykluczają wykonywanie pieśni, tak jak te cytowane niżej:

...nie śpiewają i nie ma orkiestry, tylko tak po cichu siedzą... (Pach. 1)

³²    A. Sutherland, op. cit., s. 284.

³³    J. Ficowski, Cyganie na polskich drogach, op. cit., s. 312.