1299076090

Społeczny wymiar obrzędowości pogrzebowej 177

Niekiedy zdarza się, że ciało nie czeka na pogrzeb w domu, lecz w kaplicy, ponieważ z pewnych powodów nie można zmarłego „przyprowadzić” do domu. Wtedy, mimo iż zmarły leży w kaplicy, czuwanie odbywa się w domu (Les. 5).

Pochówek

Pochówek jest społeczną reakcją na śmierć członka danej grupy. Jego jakość, sposób organizacji, ma świadczyć o powadze osoby zmarłej i autorytecie, jakim cieszyła się za życia. Pogrzeb może stanowić swoistą manifestację autoidentyfika-cji grupy jako jedności rodowej, etnicznej czy narodowościowej. Pogrzeb zostaje przeprowadzony w porządku katolickim, ale tylko niektóre osoby uczestniczące w pogrzebie przystępują do spowiedzi i komunii św.

...no bo przecież my też jesteśmy katolikami... (Ber. 1).

Tuż przed samym zamknięciem trumny żegna się zmarłego dotykiem, pocałunkiem lub tylko ostatnim na niego spojrzeniem (Les. 1). Pożegnanie zmarłego pocałunkiem lub dotykiem nie jest czynnością obowiązkową, ale taka możliwość istnieje (Les.5). Zaniechanie nakazu unikania kontaktu z kalającym ciałem zmarłego jest tu nieco zaskakujące, jednakże właśnie wtedy cała społeczność znajduje się w stanie zawieszenia pomiędzy statusami³⁹. Ponadto najprawdopodobniej dotyczy ono rodziny zmarłego.

Trzeciego dnia po południu zwłoki zostają wyniesione do kaplicy na cmentarz, gdzie odbywa się nabożeństwo za duszę zmarłego (Chał. 2).

Trumnę z domu wynoszą mężczyźni, podobnie dzieje się na cmentarzu, gdy trzeba przenieść zwłoki z kaplicy na miejsce pochówku, bardzo często robią to pracownicy zakładu pogrzebowego. W sytuacji idealnej przenoszeniem trumny zajmują się mężczyźni z rodziny zmarłego.

...niosło ją czterech mężczyzn, brat zmarłego, zięć matki, mąż siostry i jeszcze jeden...

(Pio. 2)

U Warmijaków np. nie może „nieść brat brata, a syn ojca” (War. 1). Czasem to, kto niesie trumnę, uzależnione jest od sytuacji, od tego, kto jest zmarłym lub w jaki sposób zmarł.

...była to bardzo młoda osoba [zmarły — przyp. A. K.] i nie chciano, aby ktokolwiek, aby

dotykał tej trumny. Sami przyjaciele, bracia nieśli na ramionach. (Jag. 3)

Przyczyną takiego zachowania może być miłość, jaką odczuwano w stosunku do zmarłego, ale czasami bardzo młody wiek osoby zmarłej, dzieciństwo lub dziewictwo kojarzone z rytualną „czystością”.

Często trumnę ustawia się w przystrojonym kwiatami samochodzie-karawa-nie, który wiezie ją aż do kaplicy lub kościoła. Ostatniej podróży zmarłego niekiedy towarzyszy muzyka w wykonaniu romskich lub polskich artystów i oczywiście żałobnicy (Les. 2).

³⁹ A. Mirga, L. Mróz, op. cit., s. 242.