1299076111

Społeczny wymiar obrzędowości pogrzebowej 189

Tuż po pogrzebie, a więc trzy dni po śmierci, odbywa się pierwsza pomana. Wśród Polska Roma spotkanie to nazywa się stypą. Na posiłek zostają zaproszeni przez najstarszego w rodzinie wszyscy uczestnicy pogrzebu niezależnie od tego, czy ktoś należy do rodziny, czy nie:

Po pogrzebie jeden z najstarszych synów lub członków rodziny dziękuje wszystkim zgromadzonym za przybycie. Z księdzem się żegna i zaprasza wszystkich na poczęstunek, czyli na taką stypę. (...) Niektórzy, którzy mieszkają daleko to najczęściej wracają do domu od razu... (Jag. 3)

Na koniec całego pochówku, na cmentarzu, staje ktoś starszy, najbliższy z tej rodziny i mówi, że bardzo chętnie by zaprosił do domu czy gdzieś, gdzie jest ta stypa, na herbatę czy na obiad. A ludzie przyjeżdżają z całej Polski to każdy skorzysta chętnie. Ten, który chce idzie. Tam nie ma specjalnego zaproszenia — kiedy chcesz idziesz. Nie ma, że ja ciebie zaproszę a tamtego nie zaproszę, bo nie jest rodzina. Nie. Chce, jest z daleka — drzwi są otwarte... (Les. 5)

Stypa może odbyć się w domu zmarłego, u kogoś z bliskiej rodziny bądź w restauracji. W czasie posiłku nie tańczy się, nie gra na instrumentach. Najczęściej na stypę przychodzą krewni.

...wszyscy są smutni (...) jedzą, piją i już. Rodzina się spotyka, rozmawiają... (Chał. 1) ...rozmawiają po prostu głośno, o wszystkim, niekoniecznie o pogrzebie... (Jag. 3)

Rozmowy mogą dotyczyć zmarłego, całej społeczności, wydarzeń rodzinnych innych niż pogrzeby, nawet np. wesel. Z rozmów wyłączone są oczywiście tematy z zakresu tabu językowego, o którym pisałam w jednym z poprzednich rozdziałów. U Warmijaków na stypę zorganizowaną przez rodzinę w domu lub na sali przychodzą wszyscy uczestnicy pogrzebu (kondukt). Wypijają trochę alkoholu i wtedy przemawia ktoś ze starszych, składając wszystkim zebranym życzenia, żeby nie było już pogrzebów. Po zjedzeniu posiłku wszyscy rozjeżdżają się do domów (War.l).

Zdaniem niektórych respondentów (z Pachowiaków, Galicjaków i Ploniaków), stypa rozpoczyna się już w czasie czuwania przy zwłokach. Jej celem jest uczczenie odejścia osoby zmarłej. Przy takich okazjach Romowie piją alkohol, aby:

...łatwiej się było z tym pogodzić i spokojnie pozwolić odejść zmarłemu, żeby tu nie wracał i nie straszył... (Jag. 3)

Dostateczną ilość napojów i pożywienia dostarcza rodzina zmarłego, nie związana z nim wspólnym gospodarstwem domowym. Pokarmów (głównie wieprzowinę i jej przetwory) nie powinno przygotowywać się w domu zmarłego i nie powinna tego robić jego najbliższa rodzina (Ber.l). Wieczorem wszyscy rozjeżdżają się do domów.

Takich pomana w okresie trwania żałoby jest kilka. Mróz piszał o pomana po trzech, sześciu i dziewięciu dniach od śmierci, następnie po trzech, sześciu, dziewięciu i dwunastu miesiącach⁵⁸. Z kolei Ficowski podał, że pierwsza pomana odbywa się po trzech dniach od zgonu, druga — po dziewięciu, trzecia — w sześć ty-

⁵⁸ L. Mróz, Cyganie, Warszawa 1971, s. 39-40. Cyfra 3 jest powiązana ze szczęściem i „czystością”,