1299076102

Społeczny wymiar obrzędowości pogrzebowej 183

zmarłego nie oznacza przejęcia również jego autorytetu, ale raczej jego zdublowanie. Pogrzeb uwiarygodnia i zatwierdza przejęcie ról oraz dublowanie autorytetu, tym bardziej że odbywa się to na forum olbrzymiej części społeczności.

Funkcje, jakie pełni pogrzeb, można podzielić na jawne i ukryte. Funkcje jawne dotyczą takich obiektywnych skutków dla określonej jednostki czy grupy, których celem jest adaptacja tejże jednostki czy grupy. Są to działania zamierzone i dostrzegalne dla potencjalnego widza. Natomiast funkcje ukryte, chociaż w założeniu mają te same skutki, to jednak są one niezamierzone i niedostrzegalne⁵¹. W przypadku romskich pogrzebów do funkcji jawnych zaliczam:

1.    Funkcje społeczne

—    identyfikacja jednostek ze zmarłym jako członkiem grupy.

—    identyfikacja z grupą.

—    integracja grupy do wewnątrz i jednoczesne wyodrębnienie jej w stosunku do nie-Romów, reprezentowanych przez obsługę cmentarza i pracowników kościelnych.

—    podkreślenie hierarchii społecznej charakterystycznej dla grupy, co ma związek z rozdziałem autorytetu i prestiżu pomiędzy jej członkami.

—    usankcjonowanie przejęcia ról pełnionych dotąd w grupie przez zmarłego.

2.    Funkcje religijno-wierzeniowe

—    przejście duszy zmarłego w inny wymiar, co wiąże się z mniej lub bardziej silną wiarą w istnienie mulo i w życie pozagrobowe, czego przejawem jest: obecność przedstawiciela Kościoła (w przypadku moich respondentów — księdza katolickiego), trzydniowy okres czuwania oraz dokładne wypełnianie przedśmiertnych zaleceń czy upodobań zmarłego (wkładanie do trumny ulubionych przedmiotów, ubieranie w odzież, którą preferował).

Natomiast funkcje ukryte to:

1.    Funkcje terapeutyczne

—    pogrzeb pozwala jednostkom ostatecznie uświadomić sobie śmierć.

—    rodzaj oczyszczenia z napięć psychicznych.

2.    Funkcje zabezpieczające

—    ograniczenie strachu przed zmarłym.

—    skonkretyzowanie potencjalnej obecności zmarłego i ograniczenie jej do obszaru cmentarza.

Oczywiście mamy tu jeszcze funkcję porządkowo-higieniczną, wynikającą z tego, że pochówek odbywa się w specjalnie w tym celu wybranym miejscu (na cmentarzu). Pod tym względem jest to czynność jawna — dostrzegalna i zamierzona, jest ona koniecznością tak naturalną w rozumieniu respondentów, że właściwie stanowi tło dla pozostałych działań związanych z pochówkiem i realizacji wcześniej wymienionych funkcji. Brak uświadomienia sobie w czasie trwania pogrzebu jego funkcji porządkowo-higienicznej stawia ją wśród funkcji ukrytych. Jest to więc funkcja łącząca dwie zasadnicze cechy, stąd stawiam ją poza wymienionymi wcześniej grupami funkcji. Należy przy tym pamiętać, że wszystkie te funkcje są

51

R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 1982, s. 86.