8748915740

42 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

To jest zło wyraźne, któremu należy się przeciwstawić, wybierając kry-terjum jedno i to mianowicie, przy którem jest więcej słuszności. Tylko wyraźnie i jednolicie pojęty moment powstania terasy, jako formy terenu może uchronić od licznych a niebezpiecznych nieporozumień. Zwrócić się tutaj należy do definicji, przyczem podstawą dla naszego zagadnienia może być tylko taka definicja, któraby dostarczyła dostatecznego ujęcia genezy i formy. Ta-kiemi są właśnie definicje Hettnera¹ i Pawłowskiego,² w treści swej podobne. Wedle nich terasa jest mniej lub więcej zachowanym stopniem poziomym, zachowanym na dłuższej przestrzeni, a powstałym dzięki wcięciu się rzeki w jej dno dawniejsze.

Zastosowanie tej definicji do zagadnienia momentu powstania terasy usuwa nieporozumienia, prowadząc do jednej tylko konsekwencji. Terasa jest formą, która powstaje dopiero przez wcięcie rzeki i przejście jej do niższego poziomu. Kiedy więc mówi się o czasie powstania terasy, nie powinno się mieć czego innego na myśli, jak tylko moment wzmożonej erozji wgłębnej i przenoszenia dna rzeki do innego poziomu. W czasie, kiedy rzeka płynie w poziomie danej terasy, która wtedy jej dno stanowi, usypuje materjał akumulacyjny, który później stanowić może materjał tej terasy. Niema jednak jeszcze wtedy terasy, która się wytworzyć może przez wcięcie późniejsze (wtedy bowiem dopiero powstaje forma morfologiczna), co nie musi być nawet następstwem koniecznem.

Na podstawie tedy uzasadnionej wyżej metody możemy poszukiwania, zmierzające do wykrycia czasu powstania poszczególnych teras, skierować ku wykryciu i poznaniu warunków erozji ówczesnej. Na tern bowiem badaniu tej kategorji opierać się muszą, gdyż dopiero moment wzmożonej erozji wgłębnej wytwarza formę terasy.

Najogólniej biorąc, warunki powstawania teras, fazy akumulacji i erozji zależą od dwu czynników: od stosunków klimatycznych i położenia podstawy erozyjnej. Co do przewagi jednego z tych dwu zasadniczych momentów, zdania są podzielone.³ Większość jednak wypowiada się za wybitniejszem znaczeniem zmian w położeniu podstawy erozyjnej.

Różnice wieku poszczególnych teras warciańskich odbijają się w rozmieszczeniu starszych i młodszych stanowisk prehistorycznych, co ilustruje załączona tabelka (tabl. II.) Stanowiska przemysłu świderskiego występują wyłącznie niemal na terasie górnej i wszystkie prawie (z wyjątkiem dwu) tardenuaskie leżą na terasie środkowej.

Ta klasyfikacja poziomowa starszych okresów epoki kamiennej, przejawiająca się w braku kultur starszych na niższych terenach, nasuwa myśl,

1

   A. Hettner: Die Oberflachenformen des Festlandes. Lipsk-Berlin 1921, str. 148.

2

   St. Pawłowski: O pojmowaniu terasy rzecznej w morfologji „Kosmos⁴⁴ 1923, str. 577-578.

3

   A Hettner: Die Oberflachenformen des Festlandes. Lipsk-Berlin. 1921, str. 56 —58.