106096437

Recenzje, przeglądy wydawnictw i czasopism 181

wieś bardziej tradycyjna niż inne, a to z punktu widzenia założeń było ważne. O jej tradycyjności świadczy m. in. to, że system gospodarki trójpolowej zniesiono tu dopiero w 1901 r. Autorom chodziło właśnie o to, by zbadać wszechstronnie tradycyjne życie wsi w ostatnim jego etapie przed wielkimi zmianami, jakie wkrótce zaszły, a to wskutek przede wszystkim przeprowadzonej w 1959 r. kolektywizacji. Ta zmieniła zarówno jej strukturę społeczną, jak też typ gospodarczego życia. Stąd też autorzy zatrzymują się na tej dacie nie dając żadnej bliższej analizy procesu zmian najnowszych i sposobu przechodzenia z tradycji do stosunków zupełnie nowoczesnych. Nie chodziło tu więc o ten typ badań współczesnych, które mają za przedmiot procesy zmian społeczno-kulturowych.

Założenia i cele badawcze były inne. W szczegółowej i dogłębnej analizie wszystkich działów i technik tradycyjnego gospodarowania chodziło o stworzenie pełnej dokumentacji, która oświetlałaby wieś węgierską od tej strony, ukazywała jej specyfikę, stanowiła klucz do poznania węgierskiego chłopstwa w okresie przed-industrialnym i była stąd wkładem do etnologii europejskiej. Chodziło o zbadanie zwykłego, codziennego życia przed jego zasadniczymi zmianami, jego warunków, sposobów; ukazania go jako powiązanej a wielce zróżnicowanej całości, widzianej nie poprzez schematy i przebiegi typowe, lecz w jego wszelkich indywidualnych wariantach, odchyleniach i uwarunkowaniach; obserwowanie tego życia od strony działającego człowieka wsi poprzez śledzenie jego dostosowywania się do konkretnych wymogów, poprzez jego rozstrzygnięcia sytuacyjne, jego świat tradycyjnych pojęć i całej ideologii związanej z gospodarką, poprzez jego emocje, troski, nadzieje, radości i zwątpienia. Takimi drogami zakładano dotarcie do „wewnętrznej strony życia”, do tego, co ukryte, i stąd — uchwycenie wewnętrznego układu kultury.

Przez taki pryzmat patrzono też na narzędzia pracy. Są one nie tylko wytworami o określonej typologii i funkcji zgodnej z ich formalnym przeznaczeniem. Istnieje — jak to autorzy nazywają — „kulturowa osobowość narzędzia” wynikająca z jego użytkowej indywidualności, z jego oddziaływania na stosunki w środowisku lokalnym, z osobistego stosunku do niego jego posiadacza i użytkownika. Stąd obok taksonomii narzędzi, struktury ich stanu w odniesieniu do struktury gospodarstw wiejskich itd. — istnieje konieczność badania konkretnych a zindywidualizowanych ludzi posługujących się narzędziami. Narzędzia — to więc nie tylko sprawy czysto gospodarcze, ani nie stricte technologiczne, ale także moralne, światopoglądowe, społeczne i kulturalne.

Przy takim stanowisku w „etnografii gospodarstwa” i „etnografii przedmiotu” (narzędzia), autorzy pragną wyjść poza konwencjonalne badania i problemy etnograficzne. Nie stosują apriorycznej systematyki, ani nie podchodzą do badań tematycznie, nie kładą też nacisku na to, co typowe, ale chwytają wszelkie odchylenia, różnice, sytuacje i indywidualizacje. Ukierunkowani na tradycyjny materiał poznawczy, obserwowali bezpośrednio („obserwacja uczestnicząca”) strumień życia biorąc w nim aktywny udział na równi z tymi ludźmi, których badali. Obserwacja taka trwała sezonowo przez wiele lat, ciągłość badań sięgnęła nawet 20 lat! Nie były to więc tylko propozycje badawcze, ale zrealizowane już założenia i cele, które zresztą — jak autorzy przyznają — ukształtowały się dopiero w trakcie prowadzenia badań. Poszły one — jak widać — po linii tendencji metodologicznych przejawiających się aktualnie w etnografii światowej.

Trudno tu zatrzymywać się nad szczegółową charakterystyką osiągnięć badawczych. Wystarczy stwierdzić, że intensywność i głębokość oraz wszechstronność, a zarazem dokładność analiz jest imponująca. Uzyskano rzeczywiście niezmiernie dokładne i wszechstronne odzwierciedlenie wszelkich niuansów w uprawie roli