106096440

lł >8 Recenzje, przeglądy wydawnictw i czasopism

złożonością zjawiska, autor proponuje zróżnicowania; etnos w węższym pojęciu proponuje określać jako etnicos (skrót: ECOS). Odpowiada on mniej więcej naszemu określeniu: narodowość, a więc obejmującą całą daną społeczność etniczną niezależnie od miejsca jej zamieszkania i włączenia w określone organizmy polityczne. Etnos w szerszym pojęciu — etnosocjalny organizm (PISO), oapo wiadający w zasadzie naszemu pojęciu „naród’* — a więc twór społeczno-etniczny

0    określonej wewnętrznej więzi, strukturze społecznej i ekonomicznej organizacji. ECOS może wchodzić w skład kilku na raz tworów etnopolitycznych (państw), jak też z jednego ECOS może powstać kilka ESO (np. poszczególne narody i państwa arabskie) — i odwrotnie: jeden organizm polityczny może obejmować kilka etnosów (np. Rosja przedrewolucyjna).

Rozróżnienia powyższe wydają się jasne i adekwatne, usuwające wiele spotykanych nieporozumień. Typologizacją społeczności etnicznych zajmuje się autor zresztą jeszcze raz w specjalnym (6) rozdziale. Na szczególną uwagę w tej części książki zasługuje precyzyjna analiza etnicznych tunkcji kultury, jak też etnicznych aspektów psychiki. Analizy te pogłębiają znacznie poprzednie rozróżnienia, a opieraj* się — jak wszędzie — na obfitej a świetnie wyselekcjonowanej literaturze. Specjalną partię poświęcono omówieniu endogamii jako „stabilizatora'’ etnosu. A znów rozdział o procesach etnicznych analizujący wszelkie działające tu czynniki, wprowadza nas zarówno w prawidłowości rozwoju historycznego, jak i we współczesne zjawiska etnokulturowe i etnosocjałne.

Niemniej interesująca, a zarazem niezmiernie pożyteczna, jest druga część pracy dotycząca etnografii jako nauki badającej wspólnoty etniczne. Pomińmy tu nieprzekonywujące wywody o słuszności nazwy dyscypliny jako „etnografii” (a nie ,.etnologii”, jak to jest szeroko stosowane w Europie i na świecie); jest to tylko tradycja, wywodząca się z historii nauki rosyjskiej. Pomińmy też mocno skompresowany rzut historyczny na rozwój tej dyscypliny. Interesują tu szczególnie rozważania autora dotyczące określenia przedmiotu etnografii oraz stosunku tej nauk-do wielu dyscyplin pokrewnych i sąsiednich.

Jak wiadomo, różnie określano i różnie się określa dzisiaj przedmiot etnografii: lud (ludy), kultury plemienne i ludowe, wytwory kulturowe, człowiek i ta. Bromley podchodzi do tego zagadnienia wpierw od wyróżnienia dwóch pojęć: obiektu i przedmiotu, co w duchu języka polskiego brzmi tautologicznie. W jęz. rosyjskim, to objek;

1    predmiet (ang. subject). Otóż obiektem etnografii są — podobnie jak dla innych nauk (historii, socjologii, ekonomii, lingwistyki itd.) — ludy. Są tymi wszystkie istniejące kiedykolwiek ludy wszelkich stopni rozwoju, od plemiennych, niepiśmiennych, po wysoko rozwinięte; są tymi i etnikosy, i etnosocjałne organizmy. Stwierdzenie nie nowe, nabiera jednak wyrazistości przy rozważaniu przedmiotu badań. Otóż każda z nauk zajmujących się ludami interesuje się określoną sferą życia tych wspólnot etnicznych. Dla etnografii tą sferą badań jest etniczna specyfika, komponenty kulturowe w ich funkcjach etnicznych; badanie tych elementów, które składają się na etniczne odbicie danej formacji ludzkiej, które wyróżniają jedne etnosy od drugich; ale wchodzą pod uwagę także i takie cechy które są właściwe wielu etnosom oraz te. które mają charakter ogólnoludzki. W społeczeństwach niepiśmiennych etnografia bada całą ich kulturę, zaś w społeczeństwach klasowych, złożonych i zróżnicowanych, poszczególne strony ich życia badają nauki wyspecjalizowane. Dla etnografii pozostaje ich etniczna specyfika, przejawiająca się w różnych sferach życia i kultury, zwłaszcza w tradycyjnej kulturze życia codziennego. W społeczeństwach rozwiniętych nacisk badawczy przenosi się z kultury materialnej na sferę duchową, na zjawiska psychospołeczne.