106096441

190 Recenzje, przeglądy wydawnictw i czasopism

Ubiór i moda w społeczności wiejskiej w latach 1870-1920 jest obszerną książką wydaną z racji obrony pracy doktorskiej, która odbyła się 9 grudnia 1972 r. Autor. Bo Lonnqvist, jako naukowiec młodego pokolenia, od 1966 r. pracuje w Archiwum Etnologii i Folkloru Towarzystwa Szwedzkiej Literatury (Svcnska Littcratursallska-pets Folkkultursarkiv), a od 1970 r. prowadzi na uniwersytecie w Helsinkach (Hel-singfors Universitet) wykłady na temat ubioru i mody. Na swoim koncie ma już kilka rozpraw z tego zakresu, obecna jednak jest chyba najobszerniejszym dziełem bazującym na źródłowym materiale pochodzącym z ustnych przekazów inlormatorów*, z analizy starych fotografii oraz zachowanych okazów muzealnych.

W drugiej połowie XIX w. obszary wiejskie Finlandii uległy silnej fali zmian niespotykanych do tej pory. Były to zarówno zmiany ekonomiczne spowodowane rozwojem techniki i podwyższonej stopy życiowej, jak i zmiany struktury społecznej. Bo Lónnqvist analizuje zmiany zachodzące w ubiorze wiejskim rejonu Ostro-botnia w okresie ostatnich 50 lat, a główną uwagę zwraca na porównanie tradycyjnego ubioru wiejskiego z modą rozprzestrzeniającą się w miastach.

Wejście w meritum spraw^ry poprzedza omówieniem stanu badań i nowoczesnych ich kierunków* w skali europejskiej. Autor przytacza licznych, zasłużonych w kostiumologii badaczy, cytując bezpośrednio ich poglądy na: definicje stroju i ubioru (Weiss, Zelenin), przyczyny zachowania się tradycji, zwłaszcza u kobiet (Bringe-meier), specyfikę regionalną (Deneke), miejsce odzieży w zwyczajach i obyczajach oraz jej znaczenie w^r życiu społecznym (IIavernick).

Z kolei autor zajmuje się rozważaniami na temat mody cytując wypowiedzi Simmel a, Steinmetz’a uzasadniającego psychologiczną jej stronę, Hoffmanna, dalej Kóniga, Vanier’a, Brenninkmeyer’a uważających modę za klasyczną barierę, której nie można przekroczyć. Np. Petrascheck-Heim dopatruje się w modzie odbicia życia społecznego, podobnie jak Crawley, który widzi w zmianie mody wyraz nowego stanu lub w^arunków^ życia. Zdaniem Crawley a strój jest wykładnikiem wszystkich socjalnych momentów, np. pozycji w rodzinie, w-e wsi, regionie, plemieniu, społeczeństwie. Jest również wyrazem indywidualnych odczuć oraz wszystkich niepisanych praw w stosunku do jednostki i środowiska.

W Finlandii studia nad ubiorem rozpoczął swą obszerną pracą Heikel (1909), następnie Schwindt (1913) i Sirelius (1916). Pierwsi dwaj bazowali na zbiorach muzealnych i poszukiwaniach archiwalnych, jedynie Sirelius oparł się na tradycji ustnej i w swym opracowaniu zastosował klasyfikację typologiczną oraz analizę historyczno-porównawczą, dzięki czemu odkrył powiązania między ubiorem a stosunkami społecznymi, czego nie możnaby osiągnąć badaniami opartymi wyłącznie

0    materiały muzealne i archiwalne.

Zupełnie inne założenia charakteryzują opracowania Ritty Pylkkanen (1956, 1970), która podjęła studia nad wpływami stylowych form mody (renesansu i baroku) na ubiór niższych klas społeczeństwa Finlandii. Jej zdaniem styl ubioru odpowiada stylowi sztuki danej epoki, a ogólnie panująca moda nic ma związku z narodowym, czy regionalnym stylem. Moda, jako siła zmian działających z zewnątrz na normy panujące w określonej grupie społecznej, może być badana również

1    w środowisku wiejskim, a związek miasta ze wsią jest w tym przypadku bardzo ważnym momentem dla studiów i badań.

Ogólnie można stwierdzić, że dorobek etnografii fińskiej i skandynawskiej sprowadza studia i badania nad strojem przede wszystkim do materiałów' muzealnych i archiwalnych, bazując na metodzie historyczno-porównawczej i typologicznej w oparciu o zróżnicowania regionalne; stylowy ubiór natomiast wyższych klas społecznych jest przedmiotem rozważań historyków* sztuki.