106096438

Recenzje, przeglądy wydawnictw i czasopism    183

rzadkie już gdzie indziej warunki obserwacji rezultatów wzajemnego odziaływania grup.

Pod względem wyznaniowym ludność rozpada się dziś na rzymsko-katolików (Słowacy, Polacy) i greko-katolików (Rusnacy). Do drugiej wojny mieszkali tu także protestanccy Niemcy. Po wojnie pewne posunięcia natury polityki wyznaniowej dodatkowo zagmatwały sytuację, nakłaniano bowiem greko-katolickich Rusnaków do przejścia na prawosławie, co pozostawiło do dziś niemało zadrażnień wśród tej grupy ludności.

Zamagurie jest etnograficzną monografią słowackiej części Zamagurza, napisaną na określone zamówienie. Zamówienie to otrzymała Katedra Etnografii i Folklorystyki Uniwersytetu im. A. Komenskeho w Bratysławie od władz lokalnych z Popradu, które zebrany materiał pragnęły wykorzystać w polityce kulturalnej prowadzonej na swoim terenie. Badania nad kulturą ludową Zamagurza prowadzono zespołowo w latach 1967-1970 pod kierownictwem doc. dra Jana Podolaka. Część materiału opracowano w formie popularnej monografii, pozostały zostanie spożytkowany przy opracowaniu szczegółowych problemów etnograficznych. Formę popularnej monografii przyjęto ze względu na typ odbiorców, do jakich adresowane jest opracowanie. Są to terenowi działacze kulturalni, pracownicy rad narodowych, domów kultury itp.

Pracę otwiera wstęp historyczny traktujący o osadnictwie Zamagurza (J. Beńko). Trzeba zaznaczyć, że historia Zamagurza była dotychczas traktowana na marginesie rozważań, o dziejach całego Spiszu. Autor polemizuje z teoriami

0    początkach tego osadnictwa, głoszonymi przez dawnych historyków węgierskich, słowackich, a zwłaszcza polskich. Zostały omówione kolejne fale osadnicze począw->zy od XIII w. Poważne piętno na kulturze tych ziem wycisnęła kolonizacja niemiecka postępująca w trzech etapach oraz późniejsze osadnictwo elementu ruskiego. Systematycznie też odbywał się napór żywiołu węgierskiego z jednej strony i słabszego, polskiego, z drugiej. Proces osadniczy na Zamagurzu zakończył się dopiero z końcem XIX w.

W kilku rozdziałach omówiono kulturę materialną regionu. W Tradycyjnych sposobach pozyskiwania żywności J. Podolak daje charakterystykę gospodarcza Zamagurza, które jest regionem o typie tradycyjnej gospodarki rolno-hodowlanej

1    do dziś nosi charakter kraju typowo rolniczego. W związku z przeludnieniem panującym do drugiej wojny światowej spora część ludności zatrudniona była przy pracach leśnych, zajmowała się furmanieniem, a nierzadko migrowała na roboty sezonowe. Rozwinięte też były szeroko inne zajęcia pozarolnicze. Po ostatniej wojnie, na skutek przemian społeczno-ekonomicznych kraju, zaznacza się masowe wychodźstwo do pracy w mieście.

Do 1945 r. istniały na tym terenie dwa typy własności ziemskiej: indywidualna — obejmująca głównie ziemie uprawne, oraz własność dawnych spółek urbar-ikich — która oprócz ziemi uprawnej obejmowała wielkie obszary lasu, łąki i pastwiska. Omówione zostały w tym miejscu podziały pól, sposoby zarządzania gruntami urbarskimi, zasady organizacji spółek pastwiskowych oraz sposoby pozyskiwania nowych gruntów przez karczowanie lasów. Całokształt prac związanych z uprawą ziemi, obróbką i pozyskiwaniem płodów rolnych omówiony został na tle cyklu rocznych prac w gospodarstwie. Podobnie jak i w następnych rozdziałach pracy, folklor towarzyszący pracom gospodarczym omówiono na marginesie wątku zasadniczego.

W związku z wielkim znaczeniem do pewnego czasu wypasu owiec na szałasie, problematyka ta została omówiona bardzo szeroko, z uwzględnieniem nazewnictwa