106096448

208 Recenzje, przeglądy wydawnictw i czasopism

wszystkie problemy badawcze związane z prozą niebajkową, od podstawowych począwszy, jak systematyka i klasyfikacja utworów, po szczegółowsze, jak ich źródła i naturalne środowisko, w którym żyją, struktury i formy, tematyczne zróżnicowania i odmienności chronologiczno-przestrzenne, związki z literaturą pisaną i in. Omówieniu tych problemów poświęcono aż 15 artykułów i studiów.

Wprowadzeniem niejako do złożonej problematyki jest studium V. P. Anikina pt. Twórczość artystyczna w prozie niebajkowej. (Ogólne ustawienie problemu), w którym autor analizuje główne cechy utworów prozaicznych oraz porządkuje kryteria pojęć poszczególnych gatunków prozy — podań, legend, baśni, klechd, do których dane utwory bywają zaliczane. Przynależność danego utworu prozy ustnej do jednej z form twórczości ludowej ustala się i powinno się ustalać według rozpoznanego w utworze ładunku świadomości twórcy w sferze: artystycznej, przyrod-niczo-socjologicznej i religijnej. Wszystkie rodzaje bajek np. należą do dziedziny twórczości artystycznej.

Z kolei J. M. Kolesnickaja omawia Rosyjskie podania i legendy w publikacjach z lat 1860-1870 (mowa o publikacjach rosyjskich). Jak się okazuje, w tym dziesięcioleciu opublikowano bardzo wiele utworów w czasopismach moskiewskich, lenin-gradzkich i prowincjonalnych. Ich analiza pozwala autorce stwierdzić istnienie grup tematycznych, odpowiadających widocznie zainteresowaniom czytelników, a zwłaszcza istnienie tematu z najstarszych podań o walce tubylców z wielkoludami bez określonego pochodzenia i walkach wielkoludów między sobą, jak też tematu z podań historycznych o panach, zawierających wiele wspomnień o walce ludu z interwencją polsko-litewską i szwedzką w XVII~XIX w. Autorka wskazuje na histo-ryczno-przestrzenne zróżnicowanie charakteru opowiadań oraz zmienność stopnia powszechności ich występowania w północnej części Rosji w tym okresie.

J. I. Smirnov, Podanie o Rachcie Ragnozerskim (AA*967) według nowych danych, analizuje 36 nowych zapisów znanego opowiadania, zebranych w ostatnich latach w okolicach jez. Onega oraz w miejscowości Pudoga. Cechy zanotowanych wariantów pozwalają wyodrębnić 5 odmiennych wersji podania. Na ich podstawie autor wnioskuje, że rosyjskie ujęcia rozwinęły się z form przejętych w spadku po wcześniej osiadłej tu ludności; ich zróżnicowanie wskazuje ponadto, że obszar ten zamieszkiwały w przeszłości rozmaite grupy etniczne.

N. I. Savuśkina, Legenda o mieście Kitez w zapisach dawnych i nowszych, mówi o inwentarzu i stanie zapisów tej legendy w ostatnim stuleciu. Autorka przedstawia liczne warianty obrazu legendarnego miasta, w których dostrzega się elementy wskazujące na jego istnienie. Legenda niewątpliwie wiąże się z cudownym znaczeniem i kultem religijnym jeziora Swiętojar; kompleks motywów ją tworzących nie jest jednak jednolity, poszczególne elementy bowiem przeszły ewolucję powodując rozpad dawnej formy; na plan pierwszy wystąpiły idee historyczno-- patriotyczne odsuwające w przeszłość cuda i wizje religijne, przy czym została podważona wiarygodność istnienia miasta. Podstawą tworzących się nowych opowiadań jest pochodzenie samego jeziora oraz jego naturalne właściwości.

S. N. Azbelev pisze na temat Opowieści o pomocy mieszkańców Nowgorodu Dymitrowi Dońskiemu, udzielonej w 1380 r. na Kulikowym Polu (u ujścia rz. Nie-priadwy do Donu) w bitwie z Tatarami, czym przyczynili się oni do zwycięstwa księcia Dymitra. Obecnie bada się różne wersje opowieści o tym wydarzeniu w aspekcie ich wzajemnego stosunku genetycznego. Szereg opisów zawierają rękopisy średniowieczne; najstarsze ujęcie pochodzi z odpisu rękopisu z XV wieku. Wbrew wątpliwościom historyków, średniowieczne źródła stwierdzają, że opowiadanie opiera się na faktach autentycznych, które stopniowo uległy swobodnej interpretacji