5439978939

Nr 9

PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY

239

SEKCJA PRZEMYSŁOWA

PIĘĆDZIESIĄT LAT SPAWANIA ŁUKOWEGO

Inł. W. Kopczyński

Stteszczenie. Spawanie lukowe jako wielkie odkrycie polskie, dokonane przez Stanisława Olszewskiego, na tle pięćdziesięciu lat rozwoju.

W roku 1885 w Wielkiej Brytanji dwóch cudzoziemców opatentowało po raz pierwszy spawanie lukiem elektrycznym. Byli to: Stanisław Olszewski i Mikołaj Benardos. Ciż sami w tymże roku opatentowali swój wynalazek w Niemczech za Nr. 38011.

Łuk wytwarzany był między elektrodą węglową i przedmiotem spawanym, do łuku wprowadzana była pałeczka metalowa, prąd stosowany — stały, napięcie biegu jałowego 90 V, natężenie prądu od 250 do 500 A. Prąd pobierany był z prądnicy, połączonej równolegle z balerją akumulatorów. Aby węgiel nie oddziaływał na spoinę, przedmiot był przyłączany do bieguna dodatniego, a elektroda do ujemnego. Stosowany więc był łuk długi dla wygody i możności wprowadzania pałeczki metalowej.

Zastrzeżenie obejmowało leż elektrody metalowe, otoczone powłoką węglową, oraz przyrząd, zwany elektryczną lutownicą, z dwiema elektrodami węglowemi, pochylonemi ku sobie końcami, z magnesem, odchylającym łuk przy pracy, co stanowiło właściwie istotę zastrzeżenia patentowego w r. 1890, t. j. w pięć lal później, Dr. Zerenera w Berlinie*). Następne więc wynalazki, zwłaszcza elektrody otulonej, choć znacznie udoskonalonej przez Strohmengera, były już objęte pierwszym patentem Olszewskiego i Benardosa. Takich, którzy udoskonalają pewną ideę zasadniczą, jest zwykle bardzo wielu, lecz tych, którzy tworzą podwaliny nowego procesu — bardzo mało; stanowią oni rzadkie wyjątki i dlatego też nazwiska tych, którzy pierwsi coś odkrywają, pozostają długo w pamięci potomnych.

Początkowo omawiany tu wynalazek miał znaczenie raczej akademickie, gdyż znaczenie praktyczne było nikłe. Proces spawania łukowego wymagał drogiego na owe czasy ^l,rządzenia elektrycznego, zużywany zaś prąd był też bardzo ^dł0£i, wobec mało ekonomicznych urządzeń. Elektrotechnika stawiała wtedy pierwsze kroki: przed pięciu laty Edison wynalazł dopiero lampę żarową. Groźne dziś zjawisko łuku było również ujarzmiane wtedy do celów oświetlenia. Lecz ijdy

oświetlenie łukowe zdążyło się już rozwinąć, a następ-^n,e przeżyć, to spawanie lukiem jeszcze dziś stawia jak lldyby dopiero dziecięce kroki.

Spawanie elektryczne prowadziło przez długi czas ży-^w°t suchotniczy, miało ono wielu entuzjastów, spawających Przeważnie wprost z sieci, lecz miało leż wielu zdecydowanych przeciw-ników. Ilość tych ostatnich wzrosła szczególniej ² chwilą silniejszego rozwoju spawania gazowego, które zupełnie przytłumiło rozwój łukowego. Hamująco leż oddziaływało okrywanie zastrzeżenia patentowego i wogóle tego procesu tajemnicą, przez co, jeśli już jedni otrzymywali wspaniale wyniki, to inni nie wiedzieli nic o spawaniu łu-

‘) E. A. Aikins. „Electric Arc and Oxy-Acet. Wel-^d«nng str. 13.

kowem. Wspomnę tu dla przykładu, że ceniony powszechnie autor „Wykładów Technologji Metali , prof. S. Anczyc, na sir. 191 wspomina o procesie Benardosa, jako o spawaniu drogiem i pod wielu względami ustępującem spawaniu gazowemu. Powyższa książka wydana była w r. 1916, t. j. w czasie, gdy w Ameryce spawano już łukowo statki. Niedawno jeszcze, gdy w Niemczech przełamało lody nieufności do łukowego spawania spojenie pancernika „Deutschland", — u nas jedna z największych elektrowni spawała acetylenem konstrukcje wielkich gmachów swej nowej maszynowni i rozdzielni, płacąc wielkie sumy za tlen i karbid, gdy mogła pobierać zapłatę za prąd, zużywany do własnej budowli.

Wspomnę tu o jeszcze jednej drobnej rzeczy. Wynalazek St. Olszewskiego i M. Benardosa nazywają niektórzy autorzy procesem Benardosa. Sądzę, że na takiej samej zasadzie, my, Polacy, możemy używać skrótu „proces Olszewskiego . Prawdopodobnie tylko przez przeoczenie lub zgodnie z panującemi wówczas poglądami, bagalelizującemi to spawanie, prof. S. Anczyc nazwał je procesem Benardosa.

Właściwie dogodne w^farunki do rozpowszechnienia spawania łukowego powstały dopiero w obecnych czasach, przy wielkich mocach, będących do dyspozycji w rozległych sieciach zakładów' elektrycznych. Do rozwoju spawania przyczyniły się wydatnie udoskonalenia spawarek, a szczególniej elektrod otulonych. Krokiem zaś decydującym dla powszechnego zastosowania spawania łukowego było racjonalne próbowanie jak spoin, lak i całych konstrukcyj.

Ostatnie dziesięć lat zaznaczają się szczególnie silnym rozrostem spawania łukowego. Spawanie lukiem jest obecnie najwięcej uniwersalnym procesem metalurgicznym i jest też najwięcej rozpowszechnionym sposobem łączenia części maszyn. Spoina, ułożona w łuku, staje się nowym elementem maszyny, przy którym „stare" nity i śruby rażą już wielu niedogodnościami. Spoiną w luku łączymy wielką skalę metalów, od żeliwa do wysokowartościowych nierdzewnych stali. Spawamy łukiem elektrycznym mosty, dźwigi, konstrukcje żelazne, kotły, zbiorniki, rury, okręty, samochody, samoloty, parowozy, wagony, obrabiarki, maszyny elektryczne i wuele najrozmaitszych maszyn i konstrukcyj. Niemal cały przemysł przetwórczy metalowy spawa łukiem elektrycznym.

Tak wielkie i różnorodne rozpowszechnienie zawdzięcza spawanie łukowe: wysokim zaletom spoiny, możności łatwego dostosowania spoiny do potrzeb i ogromnej taniości tego sposobu. Spawanie łukowe przestało już dawno być modnym wybrykiem fanatyka elektryczności, a stało się procesem codziennego użytku. Początkowo spawanie łukowe zastępowało tylko spawanie acetylenowo-tlenowe, lecz dziś już zakres zastosowania jego znacznie się rozszerza i można przypuszczać, że sposób tańszy i lepszy będzie miał wielokrotnie większe zastosowanie, niż dawniejszy, droższy i gorszy.

Powyższy krótki zarys wskazuje, w co się przetworzyło mało znane odkrycie skromnego polskiego wynalazcy. Widzimy, że spawanie łukiem jest wielkim procesem, wypeł-