5439979035

Nr 9

PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY

193

o zaludnieniu powyżej 3 000 osób miało razem 8 327 548 mieszk., a 150 o zaludnieniu poniżej 3 000 osób — 352 431 mieszk. Ilość osiedli wiejskich trudna jest do uchwycenia, pozatem niema do dyspozycji odpowiednich źródeł. Inaczej bowiem przedstawia się podział administracyjny w Mało-polsce, gdzie liczy się gminy wiejskie przeważnie według poszczególnych osiedli, inaczej w Wielkopolsce i Śląsku, gdzie oprócz gmin, ujętych tak samo, jak w Małopolsce, rozróżnia się osobno obszary dworskie, inaczej wreszcie w b. zaborze rosyjskim, gdzie istnieją gminy zbiorowe, złożone z kilku, a nawet kilkunastu osiedli, które ze stanowiska elektryfikacji należałoby traktować jako oddzielne miejscowości. Statystyka z 30.IX. 1921 podaje liczbę gmin wiejskich na 12 632 w czem nie była zawarta Wileńszczyz-na i Górny Śląsk. Jak cyfrę tę należy rozumieć w związku z rozmaitem pojęciem gmin poszczególnych dzielnic, niewiadomo. Prawdopodobnie są to gminy jednostkowe w Małopolsce i Wielkopolsce, a zbiorowe w b. zaborze rosyjskim. Aby dojść do przybliżonego oznaczenia ilości osiedli wiejskich, skontrolowaliśmy na podstawie skorowidza miejscowości z r. 1924 stosunek ilości gmin zbiorowych do ilości poszczególnych osiedli na obszarze zasilania ZEORK u. Okazało się, że 210 gmin zbiorowych zawiera tam 7 165 lozmaitych osad nietylko w formie wsi, ale i poszczególnych zakładów przemysłowych, folwarków, leśniczówek, przysiółków i t. p., a właściwych gromad wiejskich można było naliczyć 3 679, czyli przeciętnie 17,5 na jedną gminę zbiorową. Z fragmentów nowego spisu ludności z 9.XII. 1931, które od pewnego czasu przynoszą w formie luźnych kartek „Wiadomości Statystyczne”, mogliśmy naliczyć w 7 powiatach województwa Warszawskiego i 5 powiatach województwa Poleskiego przeciętnie 22 gromady wiejskie na 1 gminę zbiorową. Takiemi pośredniemi rozważaniami doszliśmy do prawdopodobnej ilości 40 000 osiedli wiejskich, z których ok. 1000 ma powyżej 3 000 mieszkańców.

Trudniej było wypośrodkować ilość zelektryfikowanych miejscowości, t. j. takich, które posiadają sieć rozdzielczą, z podziałem na miasta i wsie względnie na grupy według ilości mieszkańców powyżej i poniżej 3 000. Według statystyki Min. Prz. i H. przy końcu r. 1932 było w Polsce 2 107 zakładów wytwórczych, z czego 1 061 zakładów o mocy poniżej 101 kW, które zasilały wyłącznie poszczególne prywatne przedsiębiorstwa. Z 956 zakładów większych 233 służy również tylko do użytku prywatnego, 84 dla celów kolejowych i wojskowych tak, że w kategorji użyteczności publicznej względnie mieszanej publiczno-pry-watnej pozostaje tylko 639 zakładów wytwórczych. Ponadto statystyka wykazuje 475 sieci rozdzielczych, pobierających wyłącznie energję zzewnątrz, a to 184 w województwie Poznańs^!kiem, 172 w Pomorskiem, 68 w Śląskiem, a 51 ^w reszcie Polski. Razem można więc liczyć, uwzględniając Przyrost w okresie 1933-34 r., okr. 1 200 sieci rozdzielczych, jako obraz obecnego stanu elektryfikacji w Polsce. Ile z tych sieci przypada na miasta, a ile na wsie, nie można dokładnie oznaczyć, gdyż w statystyce brak spisu owych 475 sieci rozdzielszych bez zakładu wytwórczego. W przybliżeniu można podać, że ilość miast zelektryfikowanych ^wynosi około 500, z czego 400 przypada na miasta powyżej ³ 000 mieszkańców, a ilość wiejskich sieci rozdzielczych wynosi około 700. Suma mieszkańców w miastach zelektryfikowanych wynosi okr. 8 X 10**. a w gminach wiejskich przypuszczalnie 1,5 X 10^rt. Tej ostatniej cyfry nawet w grubem przybliżeniu nie moglibyśmy rozdzielić na wsie powyżej względnie poniżej 3 000 mieszkańców.

Na zakończenie tych uwag statystycznych chcielibyśmy jeszcze podać, jaki może być w dziesięcioleciach spisów ludności spodziewany przyrost liczby miejscowości powyżej 3 000 mieszkańców. Na podstawie porównania wyniku spisów w latach 1921 i 1931 w województwach południowych, gdzie każde osiedle jest osobno wymienione, można ten przyrost szacować dla miast na 20%, a dla wsi na 50%. W ten sposób w przeciągu dwóch dziesięcioleci nie byłoby wogóle miast poniżej 3 000 mieszkańców, a ilość wsi o ludności powyżej 3 000 wzrosłaby w ciągu 40 lat, na jakie opiewają uprawnienia elektryczne, najwyżej na 5 000.

Jeżeli więc obecnie mamy około 3% wszystkich gmin miejskich i wiejskich zelektryfikowanych (1 200 na 40 636), to w ciągu 40 lat doszlibyśmy, idąc tempem uprawnień rządowych, do 14% (5 636 na 40 636), coby na owe czasy było niemniej zacofanem aniżeli dzisiejszych 3%. A jeżeli idzie o procent ludności, zamieszkującej osiedla zelektryfikowane, to zaawansowalibyśmy za 40 lat z obecnych 29,8% na blisko 60%, co odpowiada dzisiejszemu stanowi elektryfikacji w Austrji lub Czechosłowacji.

II. Uprawnienia ZEORK'u i ZEOL‘u w oświetleniu danych

statystycznych i doświadczeń eksploatacyjnych.

a)    Zjednoczenie Elektrowni Okręgu Radomsko-Kieleckiego (w skrócie zwane ZEORK), założone w r. 1928, posiada uprawnienie w 15 powiatach województwa Kieleckiego, Lubelskiego i Warszawskiego. Obszar zasilania zajmuje 19 035 km- i zawiera 23 miasta o 186 334 mieszkańcach oraz 7 165 osiedli w 210 gminach zbiorowych z ilością mieszkańców 1 486 993. Jak już wyżej wspomniano, ścisła liczba wsi wynosi nie 7 165, ale tylko 3 679.

Obowiązkowa elektryfikacja, która ma do końca roku 1937 objąć wszystkie miejscowości powyżej 3 000 mieszkańców, dotyczy 21 miast o 181 842 mieszkańcach i 23 gromad wiejskich o 64 109 mieszkańcach, przyczem cyfry te, podane przez dyrekcję ZEORK u, zawierają już te ilości osiedli, które do r. 1937 dojdą do 3 000 mieszkańców, a w spisie ludności z r. 1931 figurowały jeszcze jako osiedla poniżej 3 000 mieszkańców. Średnia odległość między miejscowościami o obowiązkowej elektryfikacji, które są wraz z wykonaną lub projektowaną siecią uwidocznione na rys. 1, wynosi 18 km. Po roku 1937 uprawnienie nakazuje rozszerzać poprzednio wybudowane sieci rozdzielcze, ale o budowie nowych sieci wcale nie wspomina.

Według obowiązków uprawniepjiowych elektryfikacja tych 15 powiatów do maja 1971 ograniczyłaby się więc do wybudowania 47 sieci rozdzielczych, t. j. 1,3% ogólnej ilości osiedli, i do zaspokojenia potrzeb elektryfikacyjnych 14,7% ludności, zamieszkującej cały obszar zasilania. Nie chcielibyśmy być źle zrozumiani i wyraźnie zaznaczamy, żc mówńmy tylko ze stanowiska rozszerzenia dobrodziejstw energji elektrycznej na najszersze warstwy ludności, bo organizacja ZEORK u i jego uprawnienie dają niewątpliwie inne wielkie korzyści ogólno gospodarcze przez połączenie kilku zakładów wytwórczych na wspólną sieć, wyzyskanie ich zbędnej mocy, wyzwolenie ich rezerw, przyłączenie kilku dawniej istniejących elektrowni lokalnych do sieci okręgowej i t. p.

b)    Zakład Elektryczny Okręgu Lwowskiego (w skrócie zwany ZEOL), założony w październiku 1932 r., posiada uprawnieni w 10 powiatach województwa Lwowskiego i Tarnopolskiego, położonych naokoło Lwowa w promieniu do 60 km. Obszar zasilania zajmuje okrągło 10 000 km

i zawiera 23 miasta o 131 617 mieszkańcach i 20 175 budynkach oraz 736 wsi o zaludnieniu 823 882 mieszkańców i o 151 567 budynkach. W całym obszarze zasilania przypada 95,55 mieszk/km*. 17,17 budynków na km* i jedno osiedle na 13,1 km^?.