7648594459

144 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

mamy do czynienia raczej z obroną pewnej wizji filozofii narzuconej urzędowo niż z dyskusją filozoficzną. Krótko mówiąc — istnieje wiele bardziej interesujących kierunków filozofii niż marksizm, które ujmują człowieka bardziej kompleksowo, ani nie redukujących go do bycia istotą przyrodniczą, ani też nie ograniczających się do Heglowskiej wizji państwa. Zwłaszcza ten drugi aspekt jest istotny, ponieważ w krajach tak zwanej demokracji ludowej (już ten, kto wymyślił tę słynną nazwę, musiał być niezłym filozofem marksistowskim) wypaczono Heglowską wizję państwa i stworzono państwo totalitarne. Nie trzeba jednak odwoływać się do dyskusji uwikłanych w kontekst pojmowania marksizmu, gdyż na przykład w zupełności wystarczy odpowiedź na pytanie o miejsce teorii poznania w systemie poznania. Jeśli istotnie jest to miejsce ważne — można się zgodzić z tezami dotyczącymi wagi marksizmu. Trzeba jednak wziąć pod uwagę dwie zasadniczo odrębne kwestie. Czym innym jest marksizm jako filozofia, czym innym — jako określona koncepcja społeczna. Jeżeli mówić o jakiejkolwiek aktualności marksizmu, to jedynie w odniesieniu do drugiego członu. Roszczenia marksizmu do bycia po prostu filozofią są nieuprawomocnio-ne, gdyż jest on jedynie kolejnym „izmem”.

Osobne miejsce wśród filozofów lewicy heglowskiej zajmuje Max Stimer (właśc. Johann Kaspar Schmidt; 1806—1856), autor opublikowanej w 1845 roku rozprawy Jedyny i jego własność*⁶. Stimer wywodził się z lewicy heglowskiej, choć —jako myśliciel wielce ekscentryczny — zdecydowanie sprzeciwiał się głoszonym przez nią poglądom. Przede wszystkim — inaczej niż reprezentanci lewicy heglowskiej — uważał, iż właściwym przedmiotem filozofii jest konkretny człowiek, a nie abstrakcyjne twory występujące w każdej filozofii, nie wyłączając filozofii Feuerbacha. Dlatego zdaniem Stimera, przedmiotem filozofii powinien być wolny i niepowtarzalny człowiek. Właśnie w atmosferze apoteozy takiej jednostki powstała koncepcja Stimera, która stała się przedmiotem krytyki większości przedstawicieli kolektywistycznie zorientowanej filozofii lewicy heglowskiej.

Koncepcja Stimera bez wątpienia nawiązuje do Hegla i jego filozofii dziejów, a ponadto do koncepcji człowieka powstałych w gronie myślicieli odwołujących się do autora Fenomenologii ducha, zwłaszcza Straussa, Feuerbacha, Marksa oraz Brunona Bauera (1809—1882)⁴⁷.

⁴⁶    M. Stirner: Jedyny i jego własność...

⁴⁷    Kołakowski pisze: „Bruno Bauer (1809—1882), który rozpoczął działalność piśmienniczą jako prawowierny teolog protestancki, zerwał z ortodoksją już w 1838 roku (Die Religion desAlten Testaments), by rychło stać się autorem najbardziej antychrześcijań-skich pamfletów, jakie Niemcy tych lat wydały (włączając Feuerbacha). L. Kołakowski: Główne nurty marksizmu. Cz. 1..., s. 108.