7648594518

200

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

logiczne do naszego, ale prawie zawsze bardziej intensywne, gdyż działanie tych ciał zwykle bywa silniejsze niż nasze własne”⁵¹. Ludzie konstruują więc bóstwa, za których pomocą wyjaśniają świat. Jednakże świat ten, przyroda charakteryzują się celowością. Ujawnia się to nawet w matematyce, gdyż również mistycyzm liczb głoszony w ramach szkoły pitagorejczyków stanowi relikt teologicznego stylu myślenia. „W drugiej swej zasadniczej fazie, stanowiącej prawdziwy poUteizm [...], duch filozofii teologicznej wykazuje wyraźnie swobodną przewagę spe-kulatywną wyobraźni, nad którą dotąd górowały w teoriach ludzkich zwłaszcza instynkt i uczucie”⁵². Z trzecim stanem fazy teologicznej — monoteizmem, wiąże Comte upadek filozofii, „która wprawdzie długo jeszcze zachowuje wielki wpływ społeczny — z pozoru większy jeszcze niż faktycznie — szybko jednak karleje pod względem umysłowym”⁵³. Faza teologiczna jest dla Comte’a fazą opartą na uczuciu i dlatego nie pozwalającą na uporządkowanie systemu organizacji społecznej, która zresztą w dużym stopniu wpływa na rozwój nauki, gdyż przejście do monoteizmu wiązało się z rozwojem systemu militarnego. „Dopóki — pisze Comte — więc panował ustrój teologiczny, ludzkie życie nie mogło zostać w pełni usystematyzowane, ponieważ nasze uczucia i czyny nadawały naszym myślom dwa nie do pogodzenia ze sobą kierunki”⁵⁴. Jednocześnie Comte uważa, że średniowiecze nie może uchodzić za okres ciemnoty, a to dlatego, że stanowi ono niezbędną fazę wzrostu duchowego gatunku ludzkiego.

Faza druga — faza metafizyczna — charakteryzuje się tym, że „rozum ludzki dojrzał na tyle, że przestaje (...) szukać poza przyrodą nadprzyrodzonego sprawstwa wydarzeń”⁵⁵. Mimo to faza druga niewiele się różni od poprzedniej fazy. Przedmiot zainteresowania pozostaje w gruncie rzeczy taki sam. Ludzie nadal usiłują dociec, jaka jest „natura” rzeczy, i w dalszym ciągu chcą się dowiedzieć, „dlaczego”. W innym miejscu twórca pozytywizmu stwierdza: „Filozofia metafizyczna przypomina pod względem metody i doktryny filozofię teologiczną, z tym że jest zawsze jedynie jej modyfikacją”⁵⁶. Comte następująco charakteryzuję fazę metafizyczną: „Albowiem metafizyka, tak samo jak teologia, próbuje przede wszystkim wytłumaczyć wewnętrzną naturę tego, co istnieje, pochodzenie i przeznaczenie wszystkiego, istotę powstawania wszelkich zjawisk; nie posługuje się jednak w tym celu właści-

⁵¹    Ibidem, s. 5.

⁵²    Ibidem, s. 6.

⁵³    Ibidem.

⁵⁴    A. Comte: Rozprawa o całokształcie pozytywizmu..., s. 132.

⁵⁵    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna..., s. 61.

⁵⁶    A. Comte: Metoda pozytywna w szesnastu wykładach..., s. 250.