7648594475

1₅8 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

żej mierze nawiązuje do Kanta, a zwłaszcza do jego ograniczenia naszej wiedzy. Ograniczenia, a nie jej kwestionowania. Nie wolno ponadto zapominać, że Kierkegaard nawiązuje również do Pascala, który rozgranicza porządek rozumu i porządek serca.

Zanim spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czym jest wiara w filozofii Kierkegaarda, trzeba zwrócić uwagę jeszcze na jedną kwestię. Nauki o stadiach życia nie wolno traktować jako nauki o pewnych gradacjach, które osiągamy w życiu jednostkowym, wchodząc na coraz wyższy poziom. Mowa tu o pewnych momentach naszego życia, które funkcjonują przemiennie. Człowiek więc może osiągnąć poziom etyczny, a nawet religijny i przejść z niego do stadium estetycznego. Życie człowieka cechuje się przemiennością tych stadiów. Drogą do wiary jest zawsze wybór. Ja wybieram siebie absolutnego przez odpowiednio spełniony akt wyboru. I tu wyłania się problem związany z krytyką Kościoła, jaką przeprowadza; problem tak zwanych uczniów z drugiej ręki. Chodzi o bezpośrednich uczniów Chrystusa — apostołów, którzy są uczniami niejako z pierwszej ręki. Kościół uważa siebie za depozytariusza tego przekazu, i to depozytariusza właśnie z pierwszej ręki. Tymczasem Kierkegaard powiada, że nie wszyscy, którzy żyli wraz z Chrystusem, uwierzyli. To jest więc problem wyboru, a nie tylko obcowania z boską istotą. Nie ma uczniów „z pierwszej ręki”, wszyscy są uczniami z drugiej ręki, czyli wszyscy dokonali wyboru wiary. Kwestionuje tu Kierkegaard prawomocność Kościoła jako depozytariusza, Kościoła, który naciska na fakt bycia kontynuacją, spadkobiercą wiary pochodzącej niejako z pierwszej ręki, czyli od samych apostołów.

Kierkegaard dlatego akcentuje znaczenie wiary, że nieustannie kwestionował poznawalność Boga. Ujawnia się tu Kantowski, a nie Heglowski element jego filozofii. Skądinąd wiadomo, że krytykował Hegla, a powodem krytyki była właśnie koncepcja Absolutu. Inaczej Kant, który ograniczył wiedzę, aby uczynić miejsce dla wiary. W rozumieniu Kierkegaarda Bóg nie jest przedmiotem bezpośredniego doświadczenia, dlatego pozostaje niepoznawalny, to znaczy niedostępny poznaniu racjonalnemu. Innymi słowy, istnienie Boga jest pewne na płaszczyźnie wiary i może stanowić przedmiot wolnego wyboru, ale nie można go wykazać na drodze rozumowej. Istnienie Boga zatem jest tylko i wyłącznie przedmiotem wiary⁸⁴.

Egzystencjalizm Kierkegaarda ujawnia się przede wszystkim w sposobie rozumienia prawdy. Koncepcja prawdy zbliża go do romantyków, z którymi Hegel w sposób następujący polemizuje w Przedmowie do Fenomenologii ducha: „Wysuwając twierdzenie, że prawdziwą posta-

⁰⁴ Zob. ibidem, s. 360.