7648594494

176

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

uświadamiania sobie nieświadomego. Ponadto mówi von Hartmann o połączeniu pryncypium celowościowego z mechaniczną zasadą rozwoju. Utrzymuje, że pojęcie celowości jest w sposób konieczny zawarte zarówno w prawie rozwoju przyrody (postępujące od tworu niższego do tworu wyższego —jak głosi darwinizm), jak i w dziejach (które z kolei

stanowiły przedmiot zainteresowania Hegla). To Absolut nieświadomie przeciwdziała ostatecznemu celowi we wszystkich swych przejawach, którym przysługuje akt woli i przedstawienie. Nieświadome w każdej sferze bytu działa według celów, a ostateczny cel procesu świata sprowadza się do roszczenia absolutnej szczęśliwości samego Absolutu. Zdaniem Hartmanna, szczęśliwość ta może być tylko negatywna, to znaczy może być jego zbawieniem. Hartmann jest przekonany, że początkowo Absolut pozostawał w stanie nieszczęśliwości, natomiast proces światowy wiąże się z przejściem do stanu szczęśliwości. Absolut ukazuje się w zjawisku i wznosi się przez poszczególne stadia, aby osiągnąć poziom świadomości i logicznej idei. Na tym ostatnim szczeblu idea uwalnia się od woli i osiąga stan nirwany. Zatem to, co logiczne, powoduje, że świat staje się najlepszym z możliwych, a mianowicie zdolnym do zbawienia. Wynika stąd naczelny postulat etyki Hartmanna, opartej na moralnym pryncypium zbawienia. Skoro początkowo Absolut znaj dowal się w stanie nieszczęśliwości, to ostatecznym celem jest wybawienie Absolutu od owej nieszczęśliwości przez wybór procesu światowego. Moralny obowiązek jednostki sprowadza się zatem do roszczenia procesu rozwoju i ostatecznego zbawienia Absolutu.

W zasadzie wszystkie prace Hartmanna poza Philosophie des Un-bewufiten były niedocenione za życia autora. Nie pozostawił również żadnej grupy uczniów czy zwolenników, którzy kontynuowaliby jego idee. Jedynie Artur Drews (1865—1935), profesor na Uniwersytecie w Karlsruhe, znany z tego, że przeczył historyczności postaci Chrystusa, próbował przedstawiać wpływ von Hartmanna na filozofię współczesną. Mimo iż von Hartmann antycypował wiele zagadnień, które miały istotne znaczenie w filozofii dwudziestowiecznej (witalizm, nieświadomość), to jednak uważa się go raczej za filozofa zamykającego grupę wielkich spekulatywnych idealistów.