7648594500

182 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

Eduarda Benekego (1798—1854). Według Benekego psychologia jest nauką podstawową, a zarazem stanowi fundament filozofii. Jednakże — w przeciwieństwie do Herbarta — Beneke utrzymuje, że psychologia nie powinna się opierać na metafizyce, lecz na doświadczeniu wewnętrznym. Zarysowuje się więc tutaj problem psychologizmu, chociaż oczywiście kwestia nie jest tak jednoznaczna — tym bardziej, że sam Beneke przyczynił się do powstania dyscypliny filozoficznej, która największe tryumfy święciła w drugiej połowie dziewiętnastego wieku, a mianowicie teorii poznania. Z tego też powodu — choć problem ten wymaga osobnych rozważań — warto podkreślić wkład Benekego w rozwój teorii poznania. Także dlatego, że jeszcze niedawno twierdzono, że powstała ona dopiero w latach siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku¹⁹.

Równie ważną postacią okresu był Christian Hermann Weisse (1801—1866), którego filozofia wolności pochodziła od późnego Schel-linga i który rozwijał spekulatywny teizm. Z rozumienia filozofii zgodnego z myślą późnego Schellinga wynikała krytyka Heglowskiego ujęcia Absolutu. Logiczny Absolut nie jest rzeczywistym Bogiem, lecz logicznie konieczną podstawą jego rzeczywistości. Wtórował Weissemu i jeszcze bardziej tę krytykę idealistów niemieckich radykalizował Immanuel Hermann Fichte (1796—1879). Syn Fichtego akcentował jednostkową osobowość ludzką i ostro przeciwstawiał się Heglowskiej myśli o skłonności człowieka do roztapiania się w ogólności. Pod wpływem ojca był przekonany, że rozwój ludzkiej osobowości sprowadza się do rozwoju

ludzkiej samoświadomości.

Myślicielem, który znajdował się na przeciwległym biegunie — wobec psychologizujących tendencji wymienionych dotychczas krytyków idealizmu — był Bernard Bolzano (1781—1848), ksiądz katolicki, który wykładał na Uniwersytecie w Pradze. Jednak pod koniec 1819 roku został pozbawiony katedry nie przez zwierzchnictwo kościelne, lecz przez cesarza Franciszka I Habsburga (1768—1835), gdyż potępiał wojnę²⁰. Szczególnie dwie książki Bolzana zasługują na uwagę. Pierwszą jest czterotomowa Wissenschajtslehre: Versuch einer aus-Juhrlichen und grósstenteils neuen Darstellung der Logik (Teoria nauki:

¹⁹    K.Ch. Kóhnke: Entstehungund Aufstieg des Neukantianismus. Die deutsche Uni-uersitótsphilosophie zwischen Idealismus und Positiuismus. Frankfurt am Main 1993, s. 58—88. Zob. także A.J. Noras: Postneokantyzm wobec Kanta. „Idea. Studia nad Strukturą i Rozwojem Pojęć Filozoficznych” 2004, T. 16, s. 79—88. Sam Beneke dał temu wyraz przede wszystkim w F.E. Beneke: Kant und die philosophische Aufgabe unserer Zeit. Eine Jubeldenkschrift auf die Kritik der reinen Vemunjt. Berlin—Posen— Bromberg 1832.

²⁰    Zob. F. Copleston: Historia filozofii. T. 7..., s. 259.