7648594512

194 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

nie reguła jedności wiedzy budzić będzie największy sprzeciw. „W najogólniejszej swojej postaci chodzi tu o przeświadczenie, że sposoby zdobywania wiedzy wartościowej są zasadniczo takie same we wszystkich dziedzinach doświadczenia i takie same są również główne etapy obróbki doświadczenia przez teoretyczną refleksję”²⁹. Reguła ta stanowi najbardziej scjentystyczny element pozytywizmu i potwierdza fakt, że jest pozytywizm stanowiskiem dotyczącym ludzkiej wiedzy. Reguła ta jest przede wszystkim wyrazem tendencji do ładu i porządku, która charakteryzuje ludzki umysł, i w tym sensie wyraża odwieczne dążenia do jedności. Problem jednak w tym, że uniwersalizacja metody wiedzy dokonuje się zawsze kosztem przedmiotu badań. Tymczasem trudno zakwestionować fakt, że nauka bada różnorodne przedmioty i czyni to w różnych aspektach, a zatem nie sposób znaleźć jednej uniwersalnej metody wiedzy. Alternatywę, przed jaką staje filozofia i nauka, można sformułować następująco: albo poszukuje się uniwersalnej metody, ale kosztem przedmiotu, albo próbuje się zbadać wyczerpująco przedmiot, ale kosztem metody (jej modyfikacji). Pozytywizm poszedł pierwszą drogą, która dziś —jakkolwiek by na to patrzeć — okazuje się anachronizmem metodologicznym, co pokazał już przypadek fenomenologii Husserla, który sformułował metodę fenomenologiczną (choć również niejednoznacznie), ale dopiero jej modyfikacje dokonane przez uczniów, mające na celu dostosowanie jej do różnorodnych przedmiotów badań, pokazały jej uniwersalność. Gdyby metoda fenomenologiczna była jednoznacznie określona, nie byłaby tak płodna.

Pozytywizm stanowi więc wyraz przekonania, że znamy tylko wiedzę o zjawiskach, oraz przekonania, że nasza wiedza o zjawiskach jest względna, a nie absolutna. „Najogólniej mówiąc — pisze Kołakowski — pozytywizm jest zbiorem zakazów odnoszących się do wiedzy ludzkiej, a próbujących rezerwować miano »wiedzy« do tych zabiegów, które można zaobserwować w rozwoju nowożytnego przyrodoznawstwa”³⁰. Dlatego też rozwój pozytywizmu wiąże się z szybszym tempem rozwoju nauk szczegółowych. Natomiast w filozofii tamtego czasu przeważa nurt filozofii minimalistycznej — dodatkowo inne nauki rozwijają się szybciej i filozofia traci dystans. Wiele zagadnień stawiano w sposób uproszczony, bardzo powierzchowny. Zarazem jednak zaczęły się zaznaczać w filozofii różnice narodowe. We Francji działał August Comte; w Anglii rozwijała się filozofia empiryzmu oraz intuicjonizm, natomiast w Niemczech kontynuowano Kantowski krytycyzm.

²⁹    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna..., s. 16.

³⁰    Ibidem, s. 17.