7648594529

210 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

ne, Mili uważa, że prawomocność reguł myślenia w logice formalnej opiera się na założeniu, że reguły te są prawami psychologii bądź też prawami fizjologii myślenia. W ten sposób narodził się w filozofii psy-chologizm, który panował w niej do końca wieku. Dopiero Badania logiczne Edmunda Husserla oraz działalność szkół neokantowskich (ba-deńskiej i marburskiej) doprowadziły do jego przezwyciężenia. W tym sensie jest Mili reprezentantem pozytywizmu i jego filozofia—jeśli chodzi o rozumienie poznania — poza pozytywizm nie wychodzi.

Za najwybitniejsze osiągnięcie Milla w logice uważa się sformułowanie i opis kanonów postępowania indukcyjnego w naukach empirycznych, o których Kołakowski powie, że są one dokładniejsze aniżeli w ujęciu Francisa Bacona⁹⁸. Zdaniem Ajdukiewicza, kanony Milla „przedstawiają się jako metody służące do wykrywania związków przyczynowych na podstawie obserwacji jednostkowych faktów"⁹⁹. Kołakowski podkreśla również, że kanony Milla mają służyć poszukiwaniu stałego następstwa zdarzeń, aczkolwiek dodaje: „Są to raczej reguły sprawdzania hipotez niż reguły odkrywania regularności nieznanych i wzorowane są u Milla na obserwowanych faktycznie zabiegach przyrodników”¹⁰⁰. Są to: kanon jedynej zgodności, kanon jedynej różnicy, kanon zmian towarzyszących, kanon połączonej metody zgodności i różnicy oraz kanon reszt. Nie wchodząc w szczegóły, należy uznać, że indukcja polega na następującym rozumowaniu: „»Zawsze ilekroć jest A, to jest B«, lub »zawsze ilekroć w pewien sposób zmienia się A,

to w pewien sposób zmienia się również B«”¹⁰¹. W ramach indukcji eliminacyjnej (zwanej również indukcją wykluczającą) Mili uzasadniał, że kanony przedstawiają wyczerpujący model, jakim winna posługiwać się metodologia każdej nauki empirycznej.

Z pewnością jednakże Mili bardziej znany jest jako reprezentant etyki utylitarystycznej, choć podstawy utylitaryzmu wyłożył Jeremy Bentham w książce Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa (1789). Zdaniem Benthama, jedynym motywem ludzkich działań jest oczekiwanie przyjemności i przykrości, i to właśnie ono rządzi naszymi czynami. W tej sytuacji etyka musi ustalić cel najwyższy, wspólny wszystkim ludziom, aby znaleźć powszechnie obowiązujące reguły ludzkiego postępowania. Celem tym może być — zdaniem Milla — jedynie jak największa ilość szczęścia jak największej liczby ludzi, czyli powiększenie w świecie sumy przyjemności i pomniejszenie

⁹⁸    Zob. ibidem.

⁹⁹    K. Aj d u k i e w i c z: Zarys logiki. Warszawa 1958, s. 175.

¹⁰⁰    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna, s. 85.

¹⁰¹    Ks. M. Kowalewski: Logika. Poznań 1959, s. 270.