7648595277

ZADANIE APOLOGETYKI. 383

goni ^{1 2}. Ozy może taki Bóg uczucia, któremu w przedmiotowej rzeczywistości nic realnego nie odpowiada, obowiązki nakładać? Zaiste, nie! Moralność wiec jak w ogóle i cała ety kaprzy wszystkich tego rodzaju religiach w puch się rozwiewa.

Również i cała armia pozytywistów zatrzymała nazwę

religii. Lecz czemże u nich jest religia? Religia według angielskich pozytywistów niczem innem nie jest, jak po części przeświadczeniem, że istnienie świata jest wielką tajemnicą, a po części psychologiczną koniecznością zdarcia zasłony, pokrywającej tajemnicę bytu, która w wszechświecie się rozpowszechnia i ujawnia, lecz mimo to dla wszelkiej wiedzy jest niedostępną. „Ten nieznany Bóg, ta ciemność, w którą spowity jest cały świat zjawisk, jest prawdziwym przedmiotem, który aspiracyom religijnym odpowiadać Tak Spencer. Praktyczniejszy odeń Mili, nie bije czołem wyłącznie przed tą nieznaną istotą; dla niego przedmiotem, zaspokajającym ostatecznie uczucie religijne, jest ludzkość. Religia jest dla niego silne i stałe skierowanie uczuć i pragnień naszych ku przedmiotowi idealnemu, który jako najwyższa doskonałość wznosi ię nad wszystkie egoistyczne dążności. Tą zaś najdoskonalszą istotą jest ludzkość. Świadomość, że należymy do tej wielkiej rodziny, a zarazem poczucie konieczności pracy dla dobra ogółu, jest najprawdziwszą religią, wyzutą z wszelkiego sob-kostwa, bo nie szukającą nieba, niezaskorupiałą, bo nie przypuszczającą niezmiennych dogmatów.

Filozof demokracyi socyalnej, Dietrkem y nie zna również wyższej istoty, jak ludzkość, rozwiniętą na socyalno-de-mokratycznych zasadach; August Comte, praszczur pozytywistów, w dniach swego duchowego rozstroju zamarzył nawet

0    wprowadzeniu religijnego kultu ludzkości. Mówi o modlitwie t. j. o adoracyi najdzielniejszych typów ludzkości, o rannem

1    wieczornem nabożeństwie, t. j. czytaniu dzieł najlepszych poetów ludzkości, o aniołach stróżach, w której to roli występują

1

   Lang. Dle Religion im Zeitalter Darwins. Berlin, 1876.

2

   Die Religion der Socialdemokratie, Leipzig, 1872.