Rodzina Mendelssohnów
Rodzina Mendelssohnów należała do najwybitniejszych
w Europie. Dziadek Felixa, Mojżesz, był nie tylko
wybitnym biznesmenem, założycielem rodzinnego ban-
ku, ale również i znanym filozofem. Ojciec, Abraham,
również zdolny biznesmen, prowadził i rozwijał rodzin-
ne interesy. Felix i jego siostra Fanny byli "cudownymi
dziećmi", szczególnie uzdolnionymi muzycznie. Oboje
zmarli tragicznie na udar mózgowy, która to choroba
znana była jako "przekleństwo rodziny Mendelssohnów".
Ojciec Felixa niewątpliwie ugruntował sławę i majątek
rodziny, choć mówił o sobie jako o "przerywniku" po-
między sławnym dziadkiem, a wybitnym synem.
Mendelssohnowie niemal fanatycznie dbali o edukacjÄ™
swego potomstwa. Felix jako nastolatek miał do swej dys-
pozycji orkiestrę symfoniczną, aby mógł z nią próbować
swoje kompozycje. Dzieci kształcono nie tylko w muzy-
ce, ale i w literaturze, sztukach pięknych oraz językach;
Felix był utalentowanym rysownikiem i malarzem krajo-
brazów i - podobnie jak jego dziadek - miał duży
talent do języków obcych. W odróżnieniu od wielu in-
nych kompozytorów Felix otrzymał staranne wykształce-
nie ogólne, był bogaty, posiadał wysoką pozycję społecz-
ną oraz oparcie w rodzinie, której więzy były bardzo
silne. Niektórzy krytycy twierdzili, że brak negatywnych
doświadczeń życiowych i zamożność nie pozwoliły mu
na rozwinięcie w pełni swego talentu.
W oczach wielu osób Felix Mendelssohn był ideałem
artysty. Jego kompozycje pisane w przyjemnym, lirycz-
no-romantycznym stylu, nieco konserwatywne, nie ode-
grały większej roli w ewolucji stylu muzycznego, który
kształtował się za sprawą jego współczesnych. Później-
sze utwory, na przykład oratoria Św. Paweł i Eliasz,
z miejsca zyskały aprobatę szerokiej publiczności, co sta-
ło się przedmiotem zazdrości ze strony wielu rywali.
W atmosferze epoki wiktoriańskiej jego Pieśni bez słów
zyskały sobie olbrzymią popularność. Sam kompozytor
pisał, że dąży do tego, aby utwory były jasne i zdefinio-
wane.
Wśród kolegów cieszył się poważaniem nie tylko jako
kompozytor, ale i jako człowiek. Był przystojnym mło-
dzieńcem o wybitnie regularnych rysach. Niewysoki (162
cm wzrostu), odznaczał się zgrabną sylwetką, bardzo do-
brze prezentujÄ…cÄ… siÄ™ przy pulpicie dyrygenckim. W roz-
mowie dowcipny i wytworny, był ceniony i poszukiwa-
ny w towarzystwie, gdzie oglądał się za pięknymi kobie-
tami. Gdy się w końcu ożenił, wybrał prawdziwą pięk-
ność, C‚cile Jeanrenaud. PosiadajÄ…c uprzywilejowane sta-
nowisko w społeczeństwie, pracował dla postępu sztuki,
za co był powszechnie uwielbiany. W sercach Brytyjczy-
ków zajmował specjalnie ciepłe miejsce, a królowa Wik-
toria i książę Albert darzyli go prawdziwą przyjaźnią
i gorzko opłakiwali jego przedwczesną śmierć.
PRZEDWCZESNE ZGONY W RODZINIE
MENDELSSOHNÓW
Seria nagłych zgonów w rodzinie Mendelssohnów roz-
poczęła się od babki i ojca kompozytora, którzy zmarli
po ukończeniu 60 roku życia. U obojga śmierć nastąpiła
nagle, po utracie przytomności. Przyczyną, według świa-
dectw zgonu, była "apopleksja mózgowa". Dzisiejsza
medycyna nazywa to udarem mózgowym lub wylewem
krwi do mózgu. U osób starszych nadciśnienie i arte-
rioskleroza (miażdżyca, czyli stwardnienie ścian naczyń
krwionośnych) może prowadzić do pęknięcia ściany na-
czynia i wylewu krwi do mózgu. Podwyższone ciśnienie
krwi występuje rodzinnie i przypuszczalnie tak Felix, jak
i jego siostra Fanny także na nie cierpieli, choć nie ma na
to bezpośredniego dowodu'.
Siostra, Fanny, była utalentowaną pianistką. Wyszła za
mąż za malarza Wilhelma Hensela. Fanny i Felix zmarli
nagle w tym samym roku, prawdopodobnie z powodu
wylewu krwi do mózgu.
Istnieją dwa typy krwotoków mózgowych, podpajęczy-
nówkowy i nadciśnieniowy. U osób ze skłonnością do
krwotoku do przestrzeni podpajęczynówkowej, ścianki
tętnic na podstawie mózgu są mało elastyczne. Na sku-
tek podwyższonego ciśnienia krwi prowadzi to z czasem
do powstania balonowatych rozszerzeń, zwanych tętnia-
kami (aneurismata). Tętniaki przypominają swoim wyglą-
dem jagody, stÄ…d nazwa: "wrodzone jagodowate anew-
ryzmy". Podobnie jak samo nadciśnienie, również i tęt-
niaki podstawy mózgu występują rodzinnie. Rozdęte
ścianki tętniaka to słabe miejsca. Powiększający się pod
naporem ciśnienia krwi tętniak może w końcu pęknąć,
prowadząc do wylewu krwi do przestrzeni podpajęczy-
nówkowej, ze wszystkimi katastrofalnymi następstw"mi.
Bardzo duży krwotok może spowodować natychmiasto-
wą śmierć. Czasem pierwszym objawem mniejszego wy-
lewu jest silny ból głowy, sztywność karku i zaburzenia
świadomości. Taki incydent nazywany jest "krwotokiem
ostrzegającym". Dziś lekarze starają się rozpoznać krwo-
tok mózgowy w możliwie wczesnym stadium, aby na-
stępnie operacyjnie podwiązać krwawiący lub grożący
pęknięciem tętniak. Obniżenie ciśnienia krwi za pomocą
środków farmakologicznych może również zahamować
postęp krwawienia.
' Sfigmomanometr - aparat do mierzenia ciśnienia krwi - został wy-
naleziony przez Rittera von Bascha dopiero w 1876 r.
ŚMIERĆ FANNY MENDELSSOHN
W dniu swojej śmierci Fanny liczyła 42 lata. Miała za
sobą macierzyństwo, była zdolnym muzykiem i, podob-
nie jak wszyscy Mendelssohnowie, nie oszczędzając się
prowadziła bardzo aktywny tryb życia. Jakiś czas przed
śmiercią zaczęła skarżyć się na krwawienia z nosa i zmę-
czenie. Lekarz zalecił odpoczynek i przepisał lekarstwo
na krwotoki. Krytycznego dnia Fanny miała próbę z chó-
rem żeńskim, który pod jej batutą miał śpiewać w miej-
scowym kościele. Czternastego maja 1847, około drugiej
po południu, nagle zbladła, oblała się potem i poczuła
nudności. Ręce stały się ciężkie i bez czucia. Zaczęła
bełkotać bez sensu. Brat Paul położył ją do łóżka i wy-
biegł, aby sprowadzić lekarza. Gdy ten nadszedł, Fanny
była nieprzytomna. Zmarła tego samego dnia o godzinie
23. Był to typowy przypadek krwotoku mózgowego.
Bardzo zżyci z sobą członkowie rodziny ciężko przeży-
li śmierć Fanny. Po pogrzebie mąż, Wilhelm Hensel, wraz
z rodziną wyjechał do SzwajcarŹŹ na odpoczynek. Śmierć
Fanny najbardziej dotknęła Felixa. Wpadł w głęboką de-
presję i - mimo że nie zwolnił tempa pracy i nadal kom-
ponował i występował - myśl o śmierci ukochanej sio-
stry nie opuszczała go. Moscheles pisał, iż po powrocie
ze SzwajcarŹŹ do Lipska w końcu września, Felix nie tyl-
ko postarzał się, ale wyglądał jakby był naznaczony pięt-
nem śmierci. Psychicznie sprawny, był wspaniałym przy-
jacielem, ale fizycznie zmienił się nie do poznania, wy-
glądał na osłabionego i chodził dużo wolniej niż niegdyś.
ŚMIERĆ FELIXA MENDELSSOHNA
Śmierć Mendelssohna w listopadzie 1847 roku była
bardzo podobna do zgonu jego siostry, Fanny, z tym że
śmiertelna choroba kompozytora trwała nieco dłużej. Roz-
poczęła się podobnymi nieswoistymi objawami: senno-
ścią, zmęczeniem i depresją. Prawdopodobnie objawy te
spowodowane były nadciśnieniem.
9 października wystąpiły pierwsze objawy wskazujące
na krwotok wewnątrzczaszkowy: nagły i bardzo silny
ból głowy, powolne tętno (40 uderzeń na minutę), chłod-
na i wilgotna skóra. Pacjent był niespokojny, ale przy-
tomny. Przybyły lekarz postawił diagnozę: "choroba żo-
łądkowa" i przepisał pijawki. Po kilku dniach kompozy-
tor poczuł się lepiej, zaś 28 października mógł odbyć
krótki spacer. Biorąc pod uwagę dalszy przebieg choro-
by, było to typowe "krwawienie ostrzegawcze", a więc
niewielki krwotok z tętnicy na podstawie mózgu. Felix
już poprzednio - siedem lat wcześniej - przeżył po-
dobny epizod. .
1 listopada stan kompozytora nagle się pogorszył na
skutek pierwszego z następujących po sobie krwotoków.
Po pierwszym ataku chory musiał pozostać w łóżku, był
bardzo osłabiony, ale jeszcze przytomny. 3 listopada
nastąpił ostatni krwotok. Około godziny 14 chory pod-
niósł się z łóżka krzycząc z bólu i skarżąc się na straszny
ból głowy i szyi. Później zapadł w senne odrętwienie.
Gdy żona C‚cile zapytaÅ‚a go, jak siÄ™ czuje, powiedziaÅ‚
tylko: "zmęczony... bardzo zmęczony". Stan chorego
pogarszał się, nastąpiły trudności w oddychaniu; Felix
Mendelssohn umarł o godzinie 21.24.
Rodzeństwo, brat i siostra, zmarli w niespełna pół roku
po sobie z powodu dziedzicznej, występującej rodzinnie
choroby. Opłakiwany przez wielu przyjaciół i współcze-
snych, Mendelssohn był dla nich ucieleśnieniem i ide-
ałem oświecenia, wykształcenia i wspaniałomyślności.
ROZPOZNANIE RÓŻNICOWE
Rebeka Mendelssohn zmarła na apopleksję również po
czterdziestce. Tak więc w pokoleniu kompozytora śmierć
z powodu krwotoku wewnątrzczaszkowego dotknęła aż
trzy osoby. We wszystkich przypadkach towarzyszyły
temu gwałtowne bóle głowy, objawy zwiększonego ci-
śnienia wewnątrz czaszki, a w przypadku Felixa "krwa-
wienie ostrzegawcze". Również wielu Mendelssohnów
z następnych pokoleń zmarło z podobnymi objawami.
Wrodzone tętniaki (anewryzmy) naczyń krwionośnych
na podstawie mózgu, połączone z podwyższonym ciśnie-
niem krwi, sÄ… tu najbardziej prawdopodobnym rozpo-
znaniem. Tętniakom podstawy mózgu często towarzyszy
torbielowatość nerek, jednakże nie ma danych, wskazu-
jących że Mendelssohnowie cierpieli na to schorzenie.
Samo nadciśnienie, jako przyczyna krwotoków mózgo-
wych, jest drugim najbardziej prawdopodobnym rozpo-
znaniem.
Inną chorobą, której towarzyszą krwotoki mózgowe,
jest rodzinnie występujący zespół Sturge-Webera. W ze-
spole tym występują nie tylko anomalie tętniczo-żylne,
które mogą powodować krwotoki, ale także objawy skór-
ne, neurologiczne i inne. Ponieważ u żadnego z Men-
delssohnów objawy takie nie występowały, prawdopo-
dobieństwo, że podłożem "przekleństwa Mendelssohnów'
był zespół Sturge-Webera, jest znikome.
Mojżesz Mendelssohn cierpiał na wrodzoną kyfosko-
liozę kręgosłupa (skrzywienie tylno-boczne), które uwi-
daczniało się jako garb. Schorzenia tego nie zaobserwo-
wano u żadnego innego członka rodziny Mendelssoh-
nów.
Prawdopodobne przyczyny śmierci w rodzinie
Mendelssohnów
Krwotok do przestrzeni podpajęczynówkowej spowodowany
pęknięciem tętniaka podstawy mózgu z jednoczesnym nadciś-
nieniem
Krwotok wewnątrzmózgowy spowodowany nadciśnieniem
Ostre niedokrwienie mięśnia sercowego (zawał serca)
Inne:
Guz mózgu
Rodzinna wada rozwojowa naczyń krwionośnych (zespół Sturge-
Webera)