0209

Systemy partyjne współczesnego świata

dzie zrównoważonym i zmiennej konfiguracji siły wpływu politycznego, które gwarantują regularną alternację władzy.

Na kontynencie amerykańskim dość często występuje zjawisko instytucjonalizacji „czystego” układu dwupartyjnej rywalizacji (np. Stany Zjednoczone czy większość państw Wspólnoty Karaibskiej), ewentualnie bipolarnego, w warunkach ograniczonej fragmentaryzacji (np. Argentyna czy Chile). Może to być ubocznym efektem prezydencjalizacji reżimów politycznych bądź - jak w państwach Wspólnoty Karaibskiej - konsekwencją przejęcia „westminsterskiego” modelu demokracji. Pod koniec XX wieku zniknął jedyny na tym kontynencie system partyjny z partią predominują-cą (Meksyk). W Australii i Oceanii występują praktycznie tylko dwa systemy partyjne o wysokim poziomie instytucjonalizacji reguł gry politycznej (Australia i Nowa Zelandia). W pozostałych państwach układy partyjne pozostają płynne, a w niektórych spośród nich - nie występują właściwie organizacje, które można by określić mianem partii politycznej.

W przypadku kontynentu azjatyckiego trudno wskazać na fakt dominacji jakiegoś konkretnego modelu systemu partyjnego. Wyraźną prawidłowością staje się natomiast zjawisko odchodzenia od formuły systemu partyjnego z partią predominującą czy dominującą (np. w Indiach, Japonii czy na Tajwanie, a nawet w Korei Południowej) w kierunku mniej czy bardziej zrównoważonych układów rywalizacyjnych. W Azji występuje również wiele reżimów totalitarnych czy autorytarnych, w których instytucja systemu partyjnego po prostu nie występuje.

W państwach Zachodniej Europy uniwersalnym wzorcem stał się mechanizm rywalizacji o umiarkowanym poziomie polaryzacji i ograniczonej fragmentaryzacji. Przestrzeń programowa tych systemów podlega procesowi zawężania, co wymusza dośrodkowy i kooperacyjny styl rywalizacji międzypartyjnej. Mogą one przybierać charakter układów dwupartyjnych, choć znacznie częściej występuje schemat rywalizacji dwublokowej albo nawet wieloblokowej. W tym ostatnim wypadku dystans programowy między partiami pozostaje jednak umiarkowany, co wpływa m.in. na uproszczenie procesu formowania gabinetów koalicyjnych. W „młodych” demokracjach zjawisko polaryzacji i fragmentaryzacji systemów partyjnych osiąga znacznie wyższy poziom niż w państwach Europy Zachodniej, co może wynikać m.in. z faktu kształtowania się i powolnej stabilizacji mechanizmów rywalizacji i kooperacji politycznej. Wiele partii politycznych stosuje strategie odśrodkowe, zwłaszcza w kontekście bardzo ograniczonej wiedzy o rynku wyborczym i jego bezpośrednim otoczeniu. W państwach tych dość często pojawia się schemat oparty na dwublokowej rywalizacji, którego istotę niejednokrotnie stanowią konflikty o historycznym

205