CCF20090514101

306

IV. Status poznawczy nauki

więcej, niektóre postępy mogą być wręcz niepożądane. Na przykład wymaganie, by w imię zwiększenia czułości empirycznej mięso w sklepie rzeźniczym ważyć na wadze aptekarskiej, utrudniałoby handel. Zaś nazywanie fałszywym zdania „Ten kawałek mięsa waży 1 kg” na tej podstawie, że waga aptekarska wykazałaby braki rzędu dziesiątych części grama, nie tylko odbiegałoby od zwykłej praktyki językowej, ale w niczym nie przyczyniałoby się do naszego powodzenia w świecie. Przeciwnie, traktowane poważnie, byłoby źródłem roszczeń finansowych rzędu setnych części grosza, których dochodzenie byłoby równie uzasadnione ekonomicznie jak przedsięwzięcie pozyskiwania złota z metali nieszlachetnych za pomocą reakcji jądrowych.

4.3. Realizm pluralistyczny i instrumentalizm matematyczny

Po tych objaśnieniach zbliżamy się do sformułowania zapowiedzianej odmiany realizmu wewnętrznego, które rozwijałem już wcześniej⁵⁸. Stanowisko, które zamierzam teraz przedstawić, przewijało się również między wierszami poprzednich rozdziałów. Dlatego przedstawię je w stylistyce obecnej książki, a nie moich poprzednich prac. Dzięki temu związek między zagadnieniami poprzednich rozdziałów a sporem o realizm stanic się wyraźniejszy. Dalszy wywód będzie nieco lakoniczny, ponieważ przyjmuję, że czytelnik pamięta pojęcia wprowadzone w poprzednich rozdziałach. Jeżeli się mylę - a nauczyciele akademiccy w takich sprawach na ogół się mylą - to czytelnikowi, który stwierdzi luki w swojej pamięci, pozostaje zajrzeć do odpowiednich wcześniejszych partii tej książki. W celu szybkiego odnajdywania informacji niezbędnej do gładkiego kontynuowania lektury warto posługiwać się indeksem rzeczowym.

Nauka jako lepek badań iazanych ze oba dziedzin

Rolę układu pojęciowego lub aparatury pojęciowej odgrywa język dziedziny nauki⁵⁹ (por. rozdz. II, p. 11). Warto zaznaczyć, że nie zapatruję się na naukę jako na działalność podporządkowaną regułom jednego globalnego paradygmatu, układu pojęciowego czy aparatury

⁵⁸    Zob. A. Grobler, Prawda i racjonalność naukowa, Kraków 1993; tenże, Prawda a względność, Kraków 2000; tenże. Pomysły na lenia! prawdy i sposobu uprawiania filozofii w ogóle, Kraków 2001.

⁵⁹    To jest język zinterpretowany w danej dziedzinie.

4. Realizm pluralistyczny

307

pojęciowej. Nauka przedstawia się w tym ujęciu raczej jako zlepek badań rozmaitych dziedzin wyznaczonych przez lokalne aparatury pojęciowe, dziedzin, między którymi zachodzą różnorakie związki. Polegają one, po pierwsze, na tym, że terminy interpretowane w jednej dziedzinie są definiowane za pomocą terminów zaczerpniętych z języków innych dziedzin (układów czy aparatur pojęciowych). Definicje terminów niekoniecznie są równościowe, często są definicjami częściowymi (por. rozdz. II, p. 4). Kolejne związki między dziedzinami powstają wskutek zakładania w badaniach danej dziedziny hipotez i ustaleń faktualnych z innych dziedzin.

W pełni ukonstytuowaną dziedzinę można traktować jako schematyczną reprezentację pewnego wycinka rzeczywistości, opisywal-nego za pomocą języka tej dziedziny. Badanie dziedziny polega na uszczegółowianiu tej reprezentacji dzięki rozwiązywaniu kolejnych problemów teoretycznych. Rozwiązuje się je za pomocą rozstrzygania - dzięki obserwacji i eksperymentom - pytań implikowanych (erotetycznie, ze względu na pewien zbiór zdań) przez te problemy. Jeśli dziedzina nie jest w pełni ukonstytuowana, w toku badania rozwiązuje się również jej problemy identyfikacyjne. Niekiedy prowadzą one do daleko idącej rekonstrukcji danej dziedziny. Erotetyczny mechanizm badania dziedziny przedstawiłem w rozdziale II, p. 1 I.

Tezą realizmu jest, że nauka dąży do prawdy. Dążenie do prawdy polega w pierwszym rzędzie na rozstrzyganiu kolejnych pytań teoretycznych w danej dziedzinie, czyli ustalaniu kolejnych prawd (w ramach danego układu pojęciowego). Według realizmu wewnętrznego, prawda jest tym samym co wyidealizowana słuszna stwier-dzalność. W tym ujęciu - stwierdzalność za pomocą rozstrzygania dzięki obserwacji i eksperymentom pytań implikowanych przez pytania teoretyczne. Pytania teoretyczne, które w toku badania okażą się nierozstrzygalne, muszą być uchylone. Muszą wówczas być uchylone ich presupozycje, co prowadzi do rekonstrukcji dziedziny. Nierozstrzygalność pytań jest, inaczej niż według antyrealizmu, kwestią ustaleń empirycznych dokonywanych przez zastosowanie zasady wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia.

Dążenie do prawdy realizuje się zatem również przez identyfikację i reidentyfikację dziedzin. Reidentyfikacja dziedziny jest równoznaczna z wyborem lepszego, ze względu na określone problemy poznawcze, układu pojęciowego - lepszej schematycznej reprezentacji pewnego