IMGP0590

128 Część druga. Powstanie pisma

szar Bałkanów, gdzie znajduje się wiele stanowisk z takimi właśnie domniemanymi zabytkami pisma. Należą one do tak zwanej kultury Vinća występującej niegdyś na obszarze dzisiejszej ^Sgrbii, Rumunii i Bułgarn i według datowania radioaktywnym węglem ^UC (por. s. 186) pochodzą z V i IV tysiąc-lecia p.n.e. Są zatem znaczniejrtarsze niŻjrajwcześmejszeTznane świadectwa pisma zBliskiego Wschodu .Okoliczność ta sprawiła, że w latach siedem-dziesiątych XX wTeku litewska liczona Marija Gimbutas (por. s. 28), a w ostatnich dwóch dziesięcioleciach niemiecki językoznawca Harald Haarmann, przesunęli „początki Historii pisma przynajmniej o dwa tysiąclecia wstecz”²² i uznali tBalkany za'kolebkę pisma. | Tamtejsze chalkoOtyczne kultury, jak przypuszczają Gimbutas i Haarmann, przed ich zniszczeniem przez Indoeuropejczyków (pór/ s. 28) wytworzyły jakoby najwcześniejszą posiadającą pismo cywilizację świata, a pismo to w następnym okresie wy. warło istotny wpływ na kolejne systemy alfabetyczne Bliskiego,Wschodu i wschódfiiej~części basenu morza Śródziemnego od IV_doIrtysiąclecia p.n.e. Te - świadomie,-jak prezentuje najnowsi stan badań - prowokacyjne hipotezy zdobyły ostatnimi czasy spory rozgłos w prasie i wśród laików, podczas gdy w święcie naukpwym oceniono je dość sceptycznie.

Wynika to z faktu, że po dokładniejszym przyjrzeniu się omawianym zabytkom i znajdującym się na nich znakom trudno to uznać za pismo. Większą część materiału stanowią znaki pojedynczo lub w grupach wyryte na naczyniach ceramicznych, co ani na Bałkanach, ani w okresie chalkolitu absolutnie-nie jest niczym niezwykłym. Występują one na przykład w tym samym czasie także w kilku innych prehistorycznych kulturach, od Iranu po Chiny (por. s. 198), i zazwyczaj są interpretowane jako znaki garncarskie, określające właściciela lub jakieś symbole identyfikacyjne.

Obok nich istnieje jednak kilka szczególnych obiektów kultury Vinća, takich jak tabliczki gliniane, gliniane figurki lub pieczęcie z większymi grupami znaków, na które najczęściej powołują się zwolennicy hipotezy wczesnego pisma. Tkzeba jednak wyraźnie stwierdzić, że dotąd liczba takich znalezisk nie przekroczyła jeszcze dziesięciu, a poza tym pomiędzy poszczególnymi egzemplarzami występują istotne różnice. I tak na dużej, miseczkowatej tabliczce z Gradeśnicy w Bułgarii wyryto na przykład cztery linijki wyraźnie linearnych znaków, które przy bliższych oględzinach okazują się łudząco podobne do siebie i zapewne są zwykłymi wariantami jednego motywu graficznego. Natomiast trzy gliniane tabliczki z Tartaria w Rumunii są pokryte znakami, które mają już charakter dużo bardziej piktograficzny (il. 31). Wobec tego należy zastanowić się, czy takie rozmaicie ukształtowane symbole z dwóch oddalonych od siebie o ponad 300 kilometrów stanowisk można bez wahania zakwalifikować do jednego systemu znaków. Jeśli uznać za podstawę tabliczkę z Gradeśnicy i znaki garncarskie kultury Vinća, to trzeba zauważyć, że ów system pisma miałby w głównej mierze abstrakcyjny, li-

31. Gliniane tabliczki ze znakami przypominającymi pismo, z Tartaria w Rumunii

neamy charakter. Dziwi więc interpretacja uznająca go za najstarsze pismo, ponieważjznaki pisma większości innych wczesnych cywilizacji miały w swojej początkowej fazie wyraźnie piktograficzną formę. |Nie ma także zadowalającej odpowiedzi na pytanie o ewentualną wewnętrzną strukturę tegorzekomonajstarszego pisma w historii ludzkości. Niemal wszystkiekys> temyj)isma u swegozarania opięrahrśie. jak jeszcze zobaczymy, na zasadzie logografuT*czyli zapisu słownego, w którym każde pojęcie przedstawiał i symbolizował jeden konkretny żnalĄ A zatem, by odtworzyć wszystkie sło-wafęwjta-itówionego lub^-przynajmniej ich istotną część, pisma takie mus&fy zawierać z reguły ponad tysiąc znaków (por. s. 133). Na znanych nam „obiektach z pismem” kultury Vinća jak dotąd zidentyfikowano zaś najwyżej 210 form znaków, tak że w żadnym razie nie może tu chodzić o prawdziwe pismo logograficzne. Alternatywą pozostaje założenie, że ten rzekomo najstarszy na świecie system pisma był już o wiele bardziej syla-biczny niż jakiekolwiek inne wczesne pismo u swoich początków. Jednak temu zdecydowanie przeczą fakty, gdyż 99 z 210 znaków Vinća występuje zawsze pojedynczo, a nigdy w grupach, co w wypadku znaków sylabicznych -które mają przecież sens wyłącznie w grupie - byłoby po prostu niewytłumaczalne. A zatem fakty nie pasują do hipotezy wczesnego pisma i wiele