IMGP0580

108 Część druga. Powstanie pisma

wszystkie rozliczenia podatkowe na małych drewnianych patykach, tak zwanych exchequer tallies pj 17). „Księgę prowadzi się tam jak Robinson Crusoe na swojej małej wyspie - kpił sobie w XIX wieku Karol Dickens -pokrywając drewniane patyki nacięciami. Niezliczona liczba księgowych i pisarzy narodziła się i zmarła, a urzędowa rutyna obstaje przy karbowanych patykach, jakby były one fundamentem konstytucji.”⁵    niezwykłą formę księ

gowania oficjalnie zarzucono dopiero w 1826 roku, a kiedy w roku 1834 stare tallies palono w piecu Izby Lordów, w płomieniach stanął cały budynek parlamentu!

O tym, jak staiy jest zwyczaj używania karbowanych kijków i jakie miał on znaczenie przed wynalezieniem pisma, świadczy fakt, że w Chinach znak pisma oznaczający umowę jeszcze dzisiaj składa się ze znaku „karbowany patyk” (drążek z nacięciami), znaku oznaczającego słowo „nóż” oraz symbolu

0    znaczeniu „wielki”. Umowa jest tam zatem równoznaczna z dużym karbowanym kijem, który przed wykształceniem się chińskiego pisma (por. s. 194

1    n.) najwyraźniej pełnił taką właśnie funkcję. iym samym nad wyraz dobitnie poświadczono charakter farbowanego kija jako poprzednika pisma bądź jego namiastkiA

KIJKI DO UCZENIA I ZNAKI MYŚLIWSKIE

Prawdopodobnie ta metoda dokumentacji i gromadzenia informacji sięga głębokich pradziejów - bardzo liczne znaleziska z kości, poroża lub kości słoniowej z zastanawiającymi nacięciami i szeregami linii znane są już z epoki kamienia. Najstarsze spośród nich to, wspomniane już, pokryte rytami kości zwierzęce z liczącego ponad 300 tysięcy lat stanowiska Homo erectus w Bilzingsleben w lliryngii (por. s. 88 i n.). Jednak takie naznaczone liniami przedmioty występują także w czasach istnienia neandertalczyka i wczesnych form Homo sapiens, a od początku górnego paleolitu około 40 tysięcy lat temu (por. s. 78) są już niemalże powszechne.

Na temat pierwotnego sensu i przeznaczenia sekwencji nacięć i rytów na tych znaleziskach można na razie jedynie snuć domysły. Niektórzy specjaliści widzą w nich przedmioty wykonywane po prostu dla zabawy i zabicia czasu, które można porównać do naszych gryzmołów i szkiców powstających w notesie podczas rozmowy przez telefon. W wypadku znaków szczególnie proporcjonalnych, symetrycznych można się domyślać poza tym funkcji dekoracyjnych. Wiele egzemplarzy zastanawiająco jednak przypomina patyki do liczenia z czasów historycznych, co sugeruje, że można je uważać za ich pradziejowe poprzedniki.

Już w XIX wieku dwaj pionierzy badań nad starszą epoką kamienia, Francuz Hdouard Lartet i Anglik Henry Christy, zinterpretowali takie kar-

18, Znaleziska z nadęciami i rytami ze starszej epoki kamienia: licząca około 40 tysięcy lat koić z grobu neandertalczyka w La Ferrassie we Francji; mające około 15 tysięcy lat „berło” z zakończeniem w kształrie lisiej głowy z otworem z Le Placard we Francji; kość wilka sprzed 25 tysięcy lat z miejscowości Dolni Vćstonice na Morawach z widocznymi dwiema grupami nadęć

bowane kości jako batorts de tiumćration (pałeczki do liczenia) z marąues de dumę (znakami myśliwskimi oznaczającymi upolowane zwierzęta), a w 1957 roku Czech, Kareł Absolon, dostrzegł w tych znakach „nie banalne ornamenty, lecz pojęcia liczbowe”, powołując się na przykład kości wilka ze stanowiska w Doi nich Vćstonicach na Morawach z pięćdziesięcioma pięcioma naciędami, w dużej mierze równomiernie uszeregowanymi, rozdzielonymi w środkowej części kości przez dłuższą linię podwójną (il. 18). Absolon zakwalifikował tę kość do „pałeczek rachunkowych”, na które łowcy mamutów prawdopodobnie nanosili znaki myśliwskie. Wskazywał także na liczbę pięć i jej wielokrotności, która zarówno na tym, jak i na innych karbowanych egzemplarzach występowała szczególnie często i dlatego mogła służyć jako liczba główna.⁶ Inni badacze - jak Rosjanin Borys Frolow - uważali, że udało się im stwierdzić na znaleziskach z górnego paleolitu zgrupowania innych liczb, na przykład liczby siedem.

Absolon powołał się poza tym na pokrytą z trzech stron znakowaniem łupkową płytkę z jaskini Pekama na Morawach (il. 19), widząc w niej dowód, że już 12 tysięcy lat temu „poza prostymi nacięciami niekiedy [występują] także inne znaki tworzące grupy, a w szczególności znak przypominający rzymskie V, później także dwa skrzyżowane nacięcia (X) oraz kropka”. „Nie odważę się rozstrzygnąć, czy wszystkie te «rzymskie» znaki w długich dągach miałyby wyrażać liczby - pisa! - lub czy grupa łudząco podobna do