IMGP0595

138 Część druga. Powstanie pisma

wszystkie społeczeństwa o organizacji miejskiej i państwowej miały niektóre z jego systemów do dzisiaj jednak nie zostały rozszyfrowane?® daje się, że jedyną niepiśmienni) wysoko rozwiniętą kulturę stworzyti-łnlu^ wie, którzy według dzisiejszego stanu wiedzy nie dysponowali żadnym pi. smem użytkowym, a z administracją radzili zaś sobie ża pomocą kipu -systemu sznurków z węzełkami (por. s. 115 i n. i 215 i n.) - można to nraar n potwierdzający regule wyjątek.

|(jtOwnym impulsem rozwoju pisma n progu kultur wysoko rozwiniętydi bviv coraz bardziej skomplikowane procesy gospodarcze i zadania admini-stracyjna. Wypływały one z najważniejszych cech strukturalnych nowych fena życia społecznego: /Szybko wzrastającej liczby ludności, która skupiła się na nieznaną dotychczasskalę w nowo powstałych miastach, oraz zjW ^łukowania -nacfayyźek przez zwiększające wydajność na skutek gogfem w technikach nawadniania rolnictwo, które umożliwiało utrzymanie dużej ESbyóśSb wyspecjalizowanych w rzemiośle, w administracji, jak też« zarządzaniu sferą religijną, powodując rozszerzenie społecznego podziału pracy oraz handlu wewnętrznego i zewnętrznego.²²

Rozwój społeczno-ekonomiczny szybko wywołał wiele zmian, które uważa się za równie charakterystyczne cechy wczesnych cywilizacji. Nastąpił powszechny rozkwit wielu dziedzin rzemiosła i techniki; jak na przykład seryjnej produkcji ceramiki naftole garncarskim, ogromny postęp w obróbce metali, ponieważ początek kultur wysoko rozwiniętych zbiegł się na Bliskim Wschodzie mniej więcej z zaraniem epoki brązu; jedyny w swoim rodzaju rozkwit i wyrafinowanie we wszystkich dziedzinach sztuki; w końcu powstanie monumentalnej architektury, jakiej świat nigdy wcześniej nie widział, budowa potężnych i reprezentacyjnych świątyń, pałaców, grobowców i piramid.

Brytyjski prehistoryk V. Gordon Childe w łatach trzydziestych XX wieku, charakteryzując te zmiany, ich całokształt i złożoność uwarunkowań, ukuł wzorowane na współczesnym określeniu rewolucji przemysłowej pojęcie urban revolution (rewolucji miejskiej).²¹ Ten przewrót - przejście do kultury wysoko rozwiniętej - był równoznaczny z wykształceniem się państwowych form organizacyjnych w postaci miasta-państwa lub państwa terytorialnego, wiązał się też z ostatecznym przejściem do społeczeństwa klasowego. Władzę polityczną, gospodarczą i kulturalną sprawowali teraz liczni zorganizowani hierarchicznie kapłani i „boski” lub świecki władca na szczycie zbiurokratyzowanej administracji państwowej. Znajdowali się oni w centrum wszystkich działań społecznych, organizowali i finansowali przedsięwzięcia publiczne, handel i rzemiosło. W tym celu przejmowali większą część nadwyżki produkcyjnej społeczeństwa i wiązali znaczną część jego siły roboczej.

Mezopotamscy królowie i egipscy faraonowie często nakazywali uwieczniać się w trakcie dokonywania doniosłych czynów, takich jak położenie kamienia węgielnego pod nową świątynię czy otwarcie nowego kanału nawad-mającego. Wszystko przewyższaj jednak ich własny przepych, o którym świadczą znaleziska archeologiczne z siedzib i grobowców oraz współczesne im przedstawienia. Na przykład Sztandar z Ur, mozaika ze słynnych sume-ryjskich grobów królewskich z III tysiąclecia p.n.e., ukazuje króla - obsługiwanego przez służbę i zabawianego przez muzykantów - w czasie świętowania z dworzanami, podczas gdy przedstawieni poniżej słudzy i poddani troszczą się o napływ łupów wojennych, bydła i żywności (il. barwna 6). Każdego roku chłopi musieli dostarczać część swoich zbiorów królowi lub kapłanom, a z napełnionych spichlerzy i magazynów opłacano wojsko, urzędników i kapłanów oraz rzemieślników, artystów i robotników zatrudnionych przy pracach użyteczności publicznej. Z magazynów i warsztatów pałacowych lub świątynnych pochodziły też dobra przeznaczone na handel z innymi państwami. Potężne i niemal doskonale zorganizowane machiny biurokratyczne gromadziły bogactwa społeczeństwa i administrowały nimi, z czego naturalnie czerpały znaczne korzyści.

\ PISMO JAKO ŚRODEK ORGANIZACJI

Inne niż dotychczas środowisko społeczne, zadania gospodarcze i administracyjne na nieznaną skalę stanowiły oczywiście całkiem nowe i poważne wyzwanie dla odpowiedzialnych za nie instytucji.l By uregulować handel. uporządkować pobór podatków i wypłatę wynagródZŁn, ttzeDa Dyto ^na przykład - ustanowić jednorodny system miar i wag, a następnie zapewnić mu państwową kontrolę. A tam, gdzie dokładnie ważono i mierzono, gdzie olbrzymie ilości towarów zmieniały właściciela, były składowane i rozdzielane, tam pojawiła się oczywiście potrzeba wypracowania wydajnych i zróżnicowanych metod księgowania i statystyki. Krótko mówiąc, potrzeby gospodarcze i administracyjne wymagały pisma) Gdy tworzono jena Bliskim Wschodzie- zgodnie z obecnym stanem wiedzy tam właśnie się narodziło -w widoczny sposób nawiązano do starszych i prostszych systemów księgowania.