SKMBT500712270947049

SKMBT500712270947049



CZĘŚĆ III • WYTWARZANIE

graficznych lub napisów, które głośno odczytane słyszymy w postaci brzmień. Wartość artystyczna dzieła może się ujawniać już w samym układzie tych napisów czy brzmień (w wersyfikacji, rytmie i tym podobnych). Przeciętny czytelnik lub słuchacz dzieła nie zatrzymuje się jednak na tym układzie, stara się natomiast dotrzeć do jego sensów. W ten sposób odsłania się przed nim druga warstwa: warstwa znaczeń wspomnianych tworów językowo--brzmieniowych.

Czy na tym działalność czytelnika (słuchacza) się kończy? Otóż nie. Rozumienie sensów odpowiednich zdań uruchamia w nas rozmaite akty, zwłaszcza akty wyobraźni, w których ujawniają się pewne przedmioty (osoby, rzeczy, zdarzenia, sytuacje i tym podobne), a nawet pewien „świat” - tak zwany świat przedstawiony. Świat ten, choć zaktualizowany dopiero dzięki owym aktom, stanowi kolejną warstwę dzieła — warstwę wyznaczoną (schematycznie!) przez znaczenia zdań książki. Zauważmy przy tym, że skoro ów świat dany nam jest głównie poprzez - imitujące spostrzeganie - akty wyobraźni, to nie jest nam dostępny sam w sobie, lecz tylko w określonych perspektywach. Te perspektywy (sposoby naocznego ujęcia), tale zwane wyglądy, można potraktować jako odrębną warstwę dzieła - warstwę, która (sugerowana przez sensy tekstu) nawet strukturalnie poprzedza warstwę świata przedstawionego, stanowiąc środek dotarcia do niego.

Podsumujmy. Dzieło literackie składa się z czterech warstw: (a) warstwy tworów językowo-brzmieniowych, (b) ich znaczeń, (c) przedstawionego dzięki nim świata, (d) wyglądów, przez które przejawiają się przedmioty świata przedstawionego1. W dziełach wybitnych warstwy te „współbrzmią” ze sobą, tworzą harmonię, która jest najważniejszym znamieniem artystycznego piękna. Przekonajmy się o tym osobiście, czytając na głos fragment Pana Tadeusza:

Śród talach pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,

Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,

Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;

Świeciły się z daleka pobielane ściany,

Tym bielsze, że odbite od ciemnej zieleni Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni10.

Recytując ten urywek, dajemy się prowadzić melodii tekstu, jego łagodnemu rytmowi, wyznaczonemu między innymi przez żeńskie rymy i trzynasto-zgłoskową wersyfikację. Lekkości warstwy brzmieniowej towarzyszy prostota sensów tworzących go (przeważnie krótkich) słów. Bez trudności uchwytujemy znaczenie przytoczonego zdania. Dzięki temu przed oczyma naszej wyobraźni wyraźnie maluje się wzgórze, stary dworek, drzewa... W świecie przedstawionym stopniowo, zgodnie z rytmem tekstu, ujawniają się rzeczy zwykłe i naturalne — każda położona „na swoim miejscu”, każda „pasująca” do innej. Jasności brzmień i sensów odpowiada jasność ukazanego świata. I to nie tylko jasność w przenośni; „pobielane ściany” przecież świecą, odbijając zieleń topoli. Notabene, tutaj właśnie mamy do czynienia z wyglądami: tekst sugeruje, byśmy „widzieli” owe ściany w określonym oświetleniu, w grze kolorów. Wcześniej zaś proponował nam ruch perspektywy przestrzennej - z oddali i z bliska - naśladując jakby wędrowca, który, zbliżając się, dostrzega coraz to nowe szczegóły...

Dodajmy jeszcze jedno. Najczęściej bywa tale, że każda z warstw dzieła nie jest prosta, lecz złożona, dalej rozczłonkowana lub „uwarstwiona”. Na wysłuchanych przed chwilą brzmieniach nadbudowuje się określony rytm, melodia i jakości emocjonalne (na przykład pogodny nastrój). Dosłowne sensy przeczytanego tekstu przeplatają się z sensami przenośnymi, znaczenie literalne jest podstawą znaczenia alegorycznego. Świat przedstawiony to nie tylko Soplicowo Anno Domini 1811, ale i świat przywoływany z pamięci jego mieszkańców. Zresztą, jak sugerują niektórzy interpretatorzy, Soplicowo ma nas odsyłać do świata bardziej pierwotnego — do arkadii, lub też do raju. Podobnie jest z warstwą wyglądów: wyglądy wzrokowe otwierają nas na wyglądy słuchowe, dotykowe i inne...

Wszystko to potencjalnie zawiera się w Panu Tadeuszu. Aby jednak się tym w określonej konkretyzacji delektować, trzeba spełnić dwa warunki. Po pierwsze, trzeba być odpowiednio przygotowanym — znać język polski, orientować się 2 3

253

1

Zob. R. Ingarden, dz. cyt., s. 52-57 [§ 8j.

2

10 A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd, na Litwie. Historia szlachecka w r. 1811

3

1812 we dwunastu księgach wierszem, Warszawa: Czytelnik, 1954, s. 8.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
SKMBT?500712270947052 CZĘSC III • WYTWARZANIE rzeczywistym albo... niczym. Jeśli autorowi lub odbio
SKMBT?500712270947060 CZĘSC III • WYTWARZANIE lub duchowego mistrza, a granica między filozofią a n
SKMBT?500712270947062 CZĘSC III ■ WYTWARZANIE Kierkegaard lubił posługiwać się formą opowiadania lu
SKMBT?500712270947082 CZĘŚĆ III • WYTWARZANIE której rezultaty bezpośrednio lub pośrednio służą zas
SKMBT?500712270947073 CZĘSC III • WYTWARZANIE przedmiotu intencjonalnego jest niemożliwa. Jeśli ma
SKMBT?500712270947045 CZĘSC III • WYTWARZANIE Przyjmijmy, że faktycznie mamy tu do czynienia ze zbi
SKMBT?500712270947046 CZĘSC III • WYTWARZANIE Gdzie są Pory roku? Przed chwilą włożyłem do mojego k
SKMBT?500712270947047 CZĘSC III • WYTWARZANIE zestroju brzmieniowego, jako danej melodii, jako wyra
SKMBT?500712270947048 CZĘSC III • WYTWARZANIE Schemat i konkretyzacje Rzadko zdarza się, żeby dzieł
SKMBT?500712270947050 CZĘŚĆ III • WYTWARZANIE w polskiej kulturze, rozumieć, czym jest poezja, mieć
SKMBT?500712270947051 CZĘŚĆ III • WYTWARZANIE ROZDZIAŁ 9 • DZIEŁO SZTUKI realnego, jednak nie są to
SKMBT?500712270947053 CZĘSC III • WYTWARZANIE Zatrzymajmy się chwilę przy sztukach mimetycznych. Po
SKMBT?500712270947054 CZĘSC III • WYTWARZANIE stawowym pojęciem pierwszej teorii była apate, czyli
SKMBT?500712270947055 CZĘSC III • WYTWARZANIE Neri-Castaneda H., O zasadniczych związkach między fi
SKMBT?500712270947056 CZĘSC III • WYTWARZANIE i studiuje. To prawda, jednak - jestem o tym przekona
SKMBT?500712270947057 CZĘŚĆ III • WYTWARZANIE musiał rych przeżyć doznać. Trudno wszak wywoływać ni
SKMBT?500712270947058 CZĘSC III • WYTWARZANIE Łacińskie słowo contemplatio stanowi odpowiednik grec
SKMBT?500712270947059 CZĘŚĆ III • WYTWARZANIE Wstrząs i sytuacje graniczne Jeśli chodzi o inne prze
SKMBT?500712270947061 CZĘSC III • WYTWARZANIE się tylko do sytuacji związanych z „granicami” ludzki

więcej podobnych podstron