SKMBT�500712270947054

CZĘSC III • WYTWARZANIE

stawowym pojęciem pierwszej teorii była apate, czyli iluzja, drugiej — katharsis, czyli wyładowanie uczuć, trzeciej — mimesis, czyli odtwarzanie. Można też te trzy teorie, które od wczesnych czasów wystąpiły w Grecji nazwać krótko, a z grecka: apatetyczną, katartyczną i mimetyczną”¹⁵.

Pierwotnie teorie te dotyczyły poezji, później jednak rozszerzono je też na inne sztuki. W tej szerokiej postaci wspomniane teorie przetrwały do dziś - można je odnaleźć w wielu współczesnych wypowiedziach teoretyków i krytyków sztuki, a także samych jej twórców lub miłośników. Wyżej podaliśmy pewną interpretację pojęcia mimesis; o pojęciu iluzji wspomnieliśmy, omawiając koncepcję sztuki jako gry (udawania). Do swoistego, współczesnego wariantu idei katharsis nawiążemy w następnym rozdziale.

Streszczenie

Starożytni Grecy utożsamiali sztukę z wytwarzaniem (umiejętnością wytwarzania) rzeczy według określonych reguł. Później dopiero termin sztuka zaczęto zawężać do tak zwanych sztuk pięknych. Dzieło sztuki należy odróżnić od jego „środowiska”, na które składają się przede wszystkim: twórcy i odbiorcy dzieła (wraz z ich przeżyciami i czynnościami), tak zwany fundament bytowy dzieła, a także jego wykonania lub szerzej: konkretyzacje. Samo dzieło jest przedmiotem czysto intencjonalnym, natomiast większość z wymienionych wyżej czynników to przedmioty realne. Fizyczny fundament (bytowy) dzieła to przedmiot materialny, dzięki któremu dzieło jest dostępne dla wielu osób i zachowuje swoją tożsamość. Dzieło (jego zawartość) ma charakter schematyczny, odznacza się tak zwanymi miejscami niedookreślenia. W związku z tym dopuszcza wiele różnych konkretyzacji. Niektóre dzieła konkretyzujemy wprost (na przykład różnie interpretując zawartość obrazu malarskiego), inne zaś konkretyzujemy poprzez wykonania (na przykład słuchając utworu muzycznego). Wykonanie też jest konkretyzacją, tyle że zachodzącą za sprawą wykonawców (wirtuozów, aktorów i tym podobnych), a nie odbiorców. Większość dzieł sztuki ma charakter

¹⁵ W. Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć. Sztuka — piękno — forma — twórczość — odtwór-czość—przeżycie estetyczne, wyd. 4, Warszawa: PWN, 1988, s. 108.

wielowarstwowy. Przykładowo: dzieło literackie (według Romana Ingardena) składa się z czterech warstw: (a) warstwy tworów językowo-brzmieniowych, (b) ich znaczeń, (c) przedstawionego dzięki nim świata, (d) wyglądów, przez które przejawiają się przedmioty świata przedstawionego. Dzieła sztuki można różnicować ze względu na ilość, porządek i charakter budujących je warstw. Najwięcej sporów budzi charakter bytowy warstwy świata przedstawionego. Według jednych świat przedstawiony w dziele sztuki istnieje czysto intencjonalnie, według drugich - intencjonalno-realnie, według innych - wyłącznie realnie (odnosimy się do czegoś realnego albo nie odnosimy się do niczego). Jeśli chodzi o stosunek świata przedstawionego do świata realnego, to w tak zwanych sztukach mimetycznych polega on na odwzorowaniu. W Arystotele-sowskiej koncepcji mimesis nie chodzi jednak o odzwierciedlenie faktycznych, lecz możliwych osób i wydarzeń. Dzięki temu sztuka daje nam wgląd w samą naturę rzeczy. Już od starożytności twierdzi się, że mimesis — obok apate (iluzja) i katharsis (emocjonalny wstrząs-oczyszczenie) — stanowi cel sztuki.

Bibliografia

Arystoteles, Fizyka, przeł. K. Leśniak, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 2, Warszawa: PWN, 1990, s. 23-204.

Arystoteles, Poetyka, przel. i oprać. H. Podbielski, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1989.

Brożek A. Jadacki J.J., O rozumieniu utworu muzycznego, [w:] Informacja — perswazja — logika, red. I. Trzcieniecka-Schneider, E. Żarnecka-Biały, Kraków: WUJ, 2005, s. 11-22.

Evans G., The Varietes of Reference, red. J. McDowell, Oxford: Clarendon Press, 1991.

Gołaszewska M., Zaiys estetyki. Problematyka, metody, teorie, wyd. 3, Warszawa: PWN, 1986.

Ingarden R., O dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury, Warszawa: PWN, 1988.

Ingarden R., Studia z estetyki, t. 1-3, Warszawa: PWN, 1957/1958/1970.

Ingarden R., Utwór muzyczny i sprawa jego tożsamości, Kraków: PWM, 1973.

Kiereś W., Anglosaska estetyka analityczna, [w:] A.B. Stępień, Propedeutyka estetyki, wyd. 2 Lublin: KUL, 1986, s. 143-171.

263