Zdjęcie3953

164 Rozdział 5. Związek dyslcksji z funkcjonowaniem tpokaniKiBnrjniMlijz

i autorytetów, wrogie postawy społeczne, u starszych zaś - poważniej* formy nieprzystosowania.

Często takie osoby przerywają naukę przedwcześnie. Na dodatek ar ciski ze strony rodziny, wadliwe postawy rodziców mogą znacznie pog» szać sytuację emocjonalną dziecka (Spionck 1970). Można też spotkit bardziej radykalne poglądy wskazujące na to. że dzieci z dysleksR (u wet w łagodniejszej postaci) są w w grupie ryzyka zaburzeń psychkzajci (Bcitchman i Young 1997).

Jedynie część badań nad dysleltsją odnosiła się do koncepcji Endkn i Parkęra (1999. za: Strelau 2000) stylów radzenia sobie w sytuacjach stresowych. rozumianych jako typowy dla danej jednostki sposób zachowań się w sytuacji stresowej - skoncentrowany na zadaniu, emocjach lub uniki, niu. Inne badania nie odnosiły się do tej koncepcji, ale może ona postajt jako ramy porządkujące i dające podstawy do interpretacji uzyskanych rezultatów.

5.2.1. Radzenie sobie ze stresem przez koncentrację tu zadaniu

Strategia radzenia sobie ze stresem przez koncentrację na zadaniu jedną dojrzalszym i najbardziej efektywnym sposobem działania. Nie by) onzbyt często znajdowany w populacji uczniów z zaburzeniami uczenia się. Obecność takich strategii wykazała Wszeborowska-Lipińska (1997) w swoid badaniach młodzieży i studentów w grupie odnoszącej sukces edukacjo) Opisywała przedstawicieli tej grupy jako aktywnych, nastawionych zad* niowo, z poczuciem pewności siebie. Reiff, Gerber i Ginsberg (1997) wps dobnej grupie wykazali upór i wytrwałość.

Alesander-Passe (2006) w swych badaniach za pomocą kwestiom riusza CISS (Coping Inventary for Slressfull Situatlon) wykazał, że adok icenci z dysleksją stosowali częściej strategię zadaniową niż grupa staad* tyzacyjna dla tego poziomu wieku, jednak zdarzała się ona rzadziej w kj grupie niż strategie skoncentrowane na emocjach i unikaniu. Na dodatd była bardziej charakterystyczna dla chłopców.

Również w badaniach własnych (Krasowicz-Kupis 2005) ptowrda nych z wykorzystaniem CISS wykazano na przykład, że młodzież z dyski sją różni się istotnie od rówieśników ze względu na style radzenia sobie a stresem²². Zaobserwowano, że dyslektycy rzadziej 6tosują strategię sko*

^c Badam przeprowadziła Beata Kwiatkowska (2004) w ramach tcminanum wifMcntr (OprandiMKio paezG.Knioiricz-Kupu w Initytucie Psychologii. UMCS

oentrownną na zadaniu, co oznacza, że w mniejszym stopniu koncentrują gę na problemie, słabiej zaznaczona jest u nich tendencja do podejmowana wysiłków zmierzających do rozwiązania go poprzez prze kształcenia poznawcze lub zmianę sytuacji.

5.2.2. Radzenie sobie ze stresem przez koncentrację na emocjach

Zachowania charakterystyczne dla uczniów z dysleksją, świadczące o koncentrowaniu się na emocjach w walce ze stresem, to frustracja, brak pcw-ności siebie, zwątpienie, wrażliwość na krytykę, problemy w zachowaniu, poczucie winy, agresywność (Alexander-Passe 2006).

Efektem strategii opartej na emocjach jest też wyuczona bezradność, dość powszechna wśród osób z dysleksją (Burden 2005). Strategia emocjonalna jest relatywnie często stosowana przez uczniów z dysleksją, a zwłaszcza przez dziewczęta (70%), co wykazał Alexander-Passc {ibidem). Podobne wyniki uzyskano w badaniach własnych prowadzonych na UMCS (Kraso-wia-Kupis 2005) z wykorzystaniem CISS, opisywanych wcześniej - dziewczęta z dysleksją w sytuacji stresu częściej niż chłopcy z dysleksją koocen-liiijąsię na emocjach. Natomiast dziewczęta bez dysleksji, w sytuacji stresu, częściej niż chłopcy bez takich trudności stosują styl oparty na unikaniu.

Ewa Ziarek (1999) prowadziła badania nad reakcjami lękowymi i sposobem zachowania w sytuacjach trudnych, pojawiającymi się u młodzieży w wieku 16-19 lat ze zdiagnozowaną dysleksją rozwojową. Prezentowane wyniki wykazały, iż tzw. niepokój ogólny jest przeciętny i nic dobiega od normy. Osoby dyslektyczne silniej jednak przeżywają konflikty, mają nasilone poczucie winy, ale mocniej też ujawniają potrzebę rozwiązania konfliktów. Wydawało się, że często ujawniający się w tej grupie lęk przed szkolą wpływaj na zaniżoną samoocenę, szkoła i nauczyciel mają więc szczególną rolę w kształtowaniu badanych cech osobowościowych dyslektyków.

Jednak występowania podwyższonego poziomu lęku szkolnego nie potwierdziły inne badania prowadzone w UMCS (Krasowicz-Kupis 2005). Uczniowie z dysleksją nie różnili się od swoich rówieśników pod względem pozwaiu lęku szkolnego ocenianego kwestionariuszem „Ja i moja szkoła".

523. Radzenie sobie ze stresem skoncentrowane na unikaniu

Strategia unikania jest najpowszechniej obecna wśród dzieci z trudnościami w uczeniu się. w tym także z dysleksją, co niestety nie poprawia ich sytuuj' i bywa często mylnie interpretowane przez nauczycieli (jako lenistwo