Magazyn6601

30

NEOKLASYCZNA SZKOŁA W EKONOMICE

mianem równowagi quasi — długookresowej (ąuasi-long-period. eqmlibrium).

5. Teorja niedoskonałej konkurencji. Starsza szkoła neoklasyczna rozpatrywała w zasadzie równowagę w warunkach wolnej konkurencji. Obok tego jednak Marshall, a zwłaszcza Edgeworth, rozpatrywali również równowagę w stanie monopolu. Teorja monopolu, której rozwiązanie zostało już dane przez Cournota (1838), była jednak traktowana przez starszą szkołę neoklasyczną zupełnie oddzielnie od teorji wolnej konkurencji. Dopiero w 1933 r. Chamberlin oraz Joan Robinson równocześnie wystąpili z takiem uogólnieniem teorji monopolu, że ostatecznie teorja wolnej konkurencji może być traktowana jako wypadek krańcowy teorji monopolu. Uogólnienie to zostało przeprowadzone drogą udoskonalenia neo-klasycznej metody badania równowag cząstkowych. Uogólniona ta teorja obejmuje nietylko wypadek czystego monopolu i wolnej konkurencji, ale również wszystkie wypadki pośrednie, które zostały określone mianem niedoskonałej konkurencji.

Teorja niedoskonałej konkurencji opiera się na uogólnioncm sformułowaniu równowagi firmy. Sformułowanie to zostało osiągnięte przez wprowadzenie pojęcia krańcowego utargu (marginal revenue). Przez utarg całkowity firmy rozumiemy iloczyn sprzedanej w ciągu danego okresu czasu ilości towaru oraz ceny, otrzymanej za jednostkę towaru. Utargiem zaś krańcowym nazywamy przyrost utargu całkowitego, spowodowany zwiększeniem ilości sprzedanej o jedną jednostkę. Odpowiadający poszczególnym ilościom sprzedanym utarg krańcowy daje nam skalę utargu krańcowego. Graficzncm jej przedstawieniem jest krzywa utargu krańcowego. Przy monopolu cena zależy od ilości sprzedanej przez firmę i jest tern niższa, im większa jest ilość sprzedana. Zwiększenie ilości sprzedanej obniża więc cenę jednostki. Wynika stąd, że skala utargu krańcowego jest malejąca, a ponadto, że utarg krańcowy jest z reguły mniejszy od etny, albowiem spadek ceny, spowodowany sprzedażą dodatkowej jednostki, zmniejsza nietylko cenę, otrzymaną za ostatnią jednostkę, lecz także cenę, otrzymaną za wszystkie inne jednostki. Przyrost utargu całkowitego (t. j. utarg krańcowy) jest dlatego mniejszy od cenv, osiągniętej za ostatnią jednostkę. Inaczej jednak przy wolnej konkurencji. Tutaj ilość sprzedana przez firmę nie wpływa na cenę towaru, czyli z punktu widzenia poszczególnej firmy cena jest wielkością stałą. Zwiększenie sprzedaży o jednostkę zwiększa utarg całkowity akurat o cenę tej jednostki. Utarg krańcowy jest wówczas równy cenie.

Równowagę firmy można teraz sformułować w sposób następujący: produkcja firmy jest taka, że utarg krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu. Póki utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy, firma może zwiększyć swój zysk produkując jednostki dodatkowe, na każdej jednostce zarabia bowiem różnicę między utargiem krańcowym a kosztem krańcowym. W wypadku odwrotnym firma zyskuje na zmniejszeniu produkcji. Graficznie równowaga firmy jest zatem wyznaczona przez punkt przecięcia się krzywej utargu krańcowego z krzywą kosztu krańcowego. To sformułowanie równowagi firmy stosuje się zarówno do monopolu, jak i do wolnej konkurencji. Przy wolnej konkurencji utarg krańcowy jest jednak równy cenie i sformułowanie to sprowadza się do twierdzenia, że koszt krańcowy jest równy cenie. Wprowadzenie pojęcia utargu krańcowego pozwala na traktowanie wolnej konkurencji jako specjalnego wypadku ogólnego prawa równowagi firmy.

Następny krok teorji niedoskonałej konkurencji polega na traktowaniu każdej firmy jako sui generis monopolisty. Każda firma bowiem posiada swoją stałą klientelę, której nie utraci całkowicie nawet, jeżeli cena jej będzie nieco wyższa od cen, żądanych przez firmy konkurencyjne. Przejście klienteli do innych firm jest bowiem z reguły połączone z pewnemi kosztami (np. transportu z odleglejszego miejsca) lub niedogodnościami (np. brak zaufania do jakości wyrobów konkurencyjnych, niechęć traktowania z nowymi ludźmi). Z drugiej jednak strony podwyżka ceny przez pojedynczą firmę z reguły prowadzi do utraty części zbytu, utraty tern większej, im podwyżka jest większa. To też można traktować każdą firmę, jako posiadającą osobny rynek i osobną skalę popytu na swoje wytwory. Tej skali odpowiada określona skala utargu krańcowego i równowaga danej firmy jest wyznaczona przez zrównanie utargu krań-