oo
tak wymownie pisał, gdyby nie wierzył w to co pisał, i pisma jego me byłyby tak niebezpieczncmi. Przekonany bowiem tylko posiada przekonywania dar.
Wiele z dzieł jego, (*) gdzie z najprostszych, najgruntownicj-szych wychodząc zasad, w rozwinięciu ich i zastosowaniu wpada w swe zwodnicze tcorye, czytelnika w nie za sobą wabi i wikła, dostatecznie mogłyby udowodnić, iż obok prostoty serca i wyższości pojęcia, już z natury odebrał szczególne do błądzenia usposobienie, gdyby koniec jego i całe żyvie, pełne smutnych sprzeczności, nie były jeszcze większym tego dowodom.
Najpiękniejsze o wdzięczności napisawszy karty, sam szkaradnej niewdzięczności podaje nam przykład. Na swą najpićrwszą dobrodziejkę, co go młodego i bez przytułku miłosiernie do domu przyjęła, później w swych spowiedziach brzydki cień rzuca, bardzo niekorzystnie dla jej sławy tłumacząc swoje z nią stosunki. (2) Następnie widzim go w szkole katechumenów w Turynie, jakby miał się Kałwma zarzec, a jednak lubo ze wszelkiej me wyzuł się wiary, katolikiem nazwać go niepodobna. Gdy w Genewie mają otworzyć teatr, gorliwie przeciw temu powstaje, jako rzeczy obyczajom szkodliwój (3); przybiera postać surowego moralności obrońcy, a w domuwćm swćm pożyciu najgorsze z tćj strony daje przykłady. W końcu napisawszy obszerne i słynne o wychowaniu dzieło (4), wskazawszy ojcom i matkom święte ich obowiązki, własne swe dzieci do podrzutków odsyła.
Wielu tćż, tego życia pomni, odmawia współczucia, nie pojmuje czci, gorszy się hołdami, jakie zwłoki jego w pantheonie paryzkim, a posąg w Genewie uroczyście odbierają.
Inni dowodzą ;ż tu pisarza czczą a nie człowieka. iPisma tylko każdego autora, mówią, sądowi publicznemu ulegać winny; prywatne życie jpgo do nikogo nie należy.— Zgoda:—lecz Rousseau, spowiedziami swemi cnlą treść życia do literackich dzieł swych wcielił, a podając je publiczności, tern samem, jak i każdy co swe
(i) Ob. Em ile.
(J) Niektórzy mówią iż nie i)D, ale wydawcy pism jego objawili nazwisko pani Warens. pierwszą tylko liteią w rękopiśmie oznacz-me.
(3i Ob. Lettre a j Alembert.
(') Ob. Enule.