Cele wych" bmp

i

I

l

ludzi do wspólnego działania, mniej podatna na zafascynowanie szerokich mas, które stosunkowo łatwo ulegają fascynacji przemocy i gwałtu. Strategia ta powinna mieć jednak, w naszej świadomości przynajmniej, priorytet ważności, a nie łaskawy uśmiech życzliwości, który do niczego nie zobowiązuje. Właściwie nie ma powodów, żeby tę strategię uważać za utopijną, a strategię gwałtu — za realną. W ostatecznym obrachunku bardzo różnie rozkładałyby się atuty jednej i drugiej. Jeśli nie mamy wybierać fanatyzmu, musimy wybierać tolerancję, to znaczy musimy wybierać w gruncie rzeczy ofiarność; musimy cenić umiejętność działania inspirującego jednostki i grupy, działania przez wzór, przez przykład, przez promieniowanie raczej niż przez zarządzanie i nakazywanie. Nasza cywilizacja, która jest w tak wielkim stopniu cywilizacją organizacji i instytucji, potrzebuje z pewnością prawdy o człowieku i prawdy o stosunkach między człowiekiem a człowiekiem. Nasza cywilizacja, która jest w tak wielkim stopniu mechanizmem sterowanym ku temu, co dobre, czy ku temu, 'co złe, wymaga w wielkiej mierze wszystkiego, co jest inspiracją, wolnością, twórczością, działaniem wiążącym przede wszystkim człowieka z człowiekiem, a nie tylko te-gcrco wiąże “człowieka z instytucją i z organizacją.

Jeśli miałby dokonać się taki powrót do życia autentycznego, należy przywiązywać wielką wagę właśnie do strategii działania bez gwałtu, w atmosferze tolerancji przeciwstawionej wszelkiemu fanatyzmowi, do działania, które byłoby przede wszystkim działaniem łudzi, a nie instytucji i organizacji, działaniem spontanicznym, a nie zarządzaniem administracyjnym, działaniem dobrowolnym, a nie narzuconym. Właśnie tego rodzaju działania wydają się szczegół-

nie potrzebne naszej cywilizacji. Stanowią najlepszy 'r.\ gwarancję pokoju, ale tym razem mamy na myśli po.*- Ą kój, który kieruje światem obiektywnym,- ludzie winni zrozumieć wartość bezpośrednich działań człowieka z człowiekiem i człowieka dla człowieka. Herbert Read napisał kiedyś;    ■    ; -i

- ■ rf _r

„Pokój zstępuje z niebios z łaską gołębicy, ale tylko po to, • aby zamieszkać w umysłach pogodnych, w sercach, które biją bez trwogi i przymusu".    ¹    - '

Kolejny problem tak bardzo ściśle związany, z wy......

chowaniem dla pokoju wyraża się w tym, że ęduka-cja realizowana w duchu tolerancji i współdziałania ' wykracza poza ramy życia jednostkowego. Fakt ten nie wyklucza tego, co określiliśmy jako „pokój wewnętrzny", ale zmusza do zmniejszenia wpływu, wywieranego przez liczne ideologie, które ograniczają neutralność człowieka, wciągając go na niebezpiecz.-ne drogi bierności i fanatyzmu. Ideologie takie, jak nacjonalizm i faszyzm, których historia nie zostałam jeszcze zakończona, jak imperializm i kolonializm, j ■ ideologie, które dzielą świat i zachęcają ludzi do Wy- r korzystywania tego podziału dla zajmowania wyso- i kich stanowisk — władców i przywódców, którzy / wyzyskują inne narody — tego rodzaju ideologie są ( ' bardzo trudne do zdemaskowania. Ważne - jest; jed- ] nak, aby pokazać, jak podstępnie ogarniają one całą ] psychikę ludzką i jak umiejętnie żerują na wielu \[ ważnych i wartościowych potrzebach człowieka. Demaskowanie tych ideologii wymaga wzniesienia się ponad poziom wąsko rozumianych interesów. własnego narodu, na poziom, na którym ludzie utrzymują stosunki z ludźmi, niezależnie od granic, które Ich dzielą.    ¹ : u j

Demaskowanie tych fałszywych ideologii powinno

287

i lik

T-pr

286