klsti315

344

. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA •LOWLAH

garncarstwo i obróbka skór były robotą kobiecą. Okrągła zaś nieruchoma deska, jaką się przy lepieniu serbskie i inne kobiety przeważnie posługują, przetrwała może bez zmiany od tych dawnych czasów, kiedy to jeszcze była zaledwie zwiastunką okrągłej deski ruchomej, czyli garncarskiego kola, ukazującego się w Europie środ-kowo-północnej, jak chcą prehistorycy, gdzieś w drugiej połowie pierwszego tysiącolecia przed Chr. (ob. § 359).

357.    Najprymitywniejsze koła ręczne na ziemiach słowiańskich (fig. 319 i 320, B i G), spotykamy z jednej strony w wielu powiatach południowej i środkowej Wielkorusi (w gubernjach orłowskiej, ka-łuskiej, tulskiej, rjazańskiej, moskiewskiej oraz w położonych dalej ku wschodowi), z drugiej — w niektórych okolicach Bośni. Koło, opi-

_p58    sane przez Ćurćića ,&_Bośni (fig. 319),

319. Ręczne koło garncarskie i nożyk garncarski z Bośni. Wg V. Ćurcića, 1. c., t. 22, r. 1910, str. 35, fig. 2.

ma jako podkładkę podłużną deskę. Koła wielkoruskie (ob. np. fig. 320, B) obracają się na drewnianej podkładce lub na niskiej ławeczce, albo też na zwykłej ławie, pospolicie używanej do siedzenia, przyczem, o ile sądzić można z opisów i rysunków, oś obrotowa jest bądź połączona z kołem (tak np. w powiecie medyńskim gub. kałuskiej), bądź też przeciwnie tkwi w podkładce czy ławce i koło jest na niej zawieszone. Analogje dla tych bardzo prymitywnych kół słowiańskich znajdujemy poza granicami Europy (np. w Kongo, w Afryce).

Przejście od nich do kół z krzy-żakiem (fig. 320, A) spotkać można w Albanji. Koło bywa tam wprawdzie obracane na niskiej osi, tkwiącej w ziemi, ale posiada już pod spodem jedną poprzeczkę (w rodzaju jednego ramienia przyszłego krzyża), niepozwalającą mu się kołysać na osi. Krzyżakowe koła garncarskie (fig. 320, A) znamy z jednej strony z Serbochorwacji i Albanji, gdzie bywają umieszczane na podłużnych, leżących na ziemi deskach, a z drugiej strony — z krajów zamieszkanych przez północnych Wielkorusów (gub. wołogodzka) i zachodnich Finów, którzy umocowują je na zwykłych ławach do siedzenia. Podobne krzyżakowe koła używane są też w Europie i na terytorjach poza-słowiańskich (np. w Portugalji).

358.    Słowiańszczyzna zachodnia, Biało- i Małoruś choć — jak to wynika ze wskazówek etnogeografji — najprawdopodobniej znały