klsti530

558

c. Moszyński: kultura ludowa

wypowiedział ostatnio i D. Zelenin pogląd, że piętrowe domostwa wielkoruskie pochodzą od palowych Spichrzów. Jakoż dobrze wiemy, że spichrze palowe i naziemne nieraz służą w Europie i Azji jako mieszkania letnie lub co najmniej, jako pomieszczenia, w których się latem sypia (§ 523). Stąd łatwo mogło przyjść do zużytkowania podobnych budowli nastałe. Zresztą dziś jeszcze, właśnie na północnej* Wielkorusi, widywać można osobne mieszkania letnio i zimowe, z których pierwsze są piętrowe, zaś drugie — naziemne, w zasadzie nieróżniące się od naziemnych chat, pospolitych w innych krajach ruskich i naszych.

576.    Dom mieszkalny wraz z innemi budowlami gospodarskiemi tworzy to, co zwykle nazywamy obejściem czy z a gród a. Zagroda niekiedy sama w sobie stanowi sioło,_jak naprzykład na znacznych obszarach zachodniej Słowiańszczyzny bałkańskiej. Zwykle jednak sioło składa się z pewnej, niekiedy dość znacznej ilości zagród. Orientacja chaty względem stron świata pozostaje często w związku z układem całego sioła. Tam naprzykład, gdzie panują typowe ulicówki (§ 580), domy bywają zwracane szczytami do ulicy, przecinającej wieś. Gdzie panują wsie. wielodrożne (§ 580) albo osadnictwo luźne, tam orjentacja chaty nie jest zgóry przesądzona przez układ wsi i może się stosować do innych czynników, np. do słońca, zwracając się frontem ku południowi, wschodowi i t. p. Kwestja orjentacji chałupy w związku z kształtem osad jest dość zajmującem zagadnieniem. Jednak jest ona trudna do zbadania. Wymaga bowiem bardzo licznych obserwacyj na rozległych obszarach, uwzględniających skrzętnie zmiany, jakie zaszły w ostatniem półwieczu. Pobieżne, stąd lub z owąd wyrwane spostrzeżenia, nie uwzględniające przytem orjentacji dawniejszej, mogą łatwo prowadzić do błędnych uogólnień.

577.    Mniej więcej to samo da się powiedzieć o rozmieszczeniu chaty i innych budynków w obrębie obejścia. Posia-damy wprawdzie sporo planów zagród słowiańskich oraz nieco opisów. Ponieważ jednak w czasach ostatnich pierwotne, mniej lub więcej typowe rozmieszczenia uległy na znacznych przestrzeniach Słowiańszczyzny rozkładowi, czy zmianie, więc zebrany ostatnio materjał etnograficzny, jako przeważnie nie uwzględniający dawnych, rdzennie miejscowych rozmieszczeń oraz nie oparty na informacjach sędziwych włościan, posiada dla nas stosunkowo niewielką wartość. — Niewątpliwie bardzo starożytnym typem rozmieszczenia jest ten, jaki widzimy dziś jeszcze w niektórych najgłuchszych zakątkach środkowego Polesia. Polega on na zupełnie nieregularnem rozrzuceniu budowli po obejściu. Analogje dla nfego widzieć można i w innych krajach' słowiańskich, a zwłaszcza w bardzo charakterystycznej postaci w Alpach dynarskich u Serbochorwatów (fig. 481). Do tegoż typu należą liczne obejścia wschodnio-alpejskie, skandynawskie i fińskie.