klstidwa209

406 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

nięcie tajemnicy pici, mającego się urodzić, niemowlęcia, „biorą przy wieczerzy kość baranią i robią z niej łopatkę", następnie zaś grzeją nad ogniem, aż się do pewnego stopnia zwęgli: wtedy, wycisnąwszy w niej kciukami dwa otworki, zawieszają tak zoperowaną nad drzwiami i wróżą o płci dziecka z tego, kto pierwszy przejdzie przez owe drzwi: kobieta czy mężczyzna. Dobrze znana i pospolita była doniedawna typowa skapulimancja u Słowian bałkańskich, i to zarówno u Bułgarów, jak Serbochorwatów. Wróżono tam z łopatki baraniej lub jagnięcej, rzadziej — z wieprzowej albo prosięcej, całkiem rzadko (Dalmacja) — także z zajęczej. Do wróżb używano kości, wyjętej z upieczonego mięsa; przytem pospoliciej posługiwano się łopatką prawą. Mięsa nie oddzielano od łopatki nożem, lecz odrywano palcami (prawdopodobnie dlatego, by nie uszkodzić powierzchni kości). O ile osoba, mająca wróżyć, brała udział w uczcie, oddawano jej zawczasu część mięsa z łopatką, i ona posilała się tern mięsem przed wieszczeniem. Ostatnie było w wielu krajach czy okolicach bardzo skomplikowane, zasadzając się na umiejętnem, skrupulatnem interpretowaniu wielkości i kształtu różnych znaków na powierzchni kości: więc płytkich i głębszych zaklęśnięć, linij wystających, ostrości krawędzi a niekiedy i plam. Szczegółowość badania posuwano do tego stopnia, że odmierzano palcem potrzebne przy wróżeniu odległości czy wielkości. Oczywiście każdy ważniejszy znak miał własną nazwę, a biegły serbochorwacki lub bułgarski wróż (bułg. gla dar, gla-d&6 dosł. 'ten kto patrzy, bada oczyma’) czytał w tych znakach, jak w otwartej księdze i — podobnie jak wieszczbiarz turecki czy mongolski — mógł wróżyć na wszelkie tematy, odsłaniając jakoby przed obecnemi rzeczy wcale nieraz zawiłe i skryte. W okresach pokoju wróżby obracały się zresztą z natury rzeczy dokoła pospolitych wydarzeń, obchodzących poszczególne rodziny czy też wsie. Wróżowie mówili więc głównie o zdrowiu, długości życia, potomstwie, ożenkach, powodzeniu w hodowli zwierząt oraz pszczół, w uprawie roślin etc. (Obszerniej pisali o skapulimancji serbochorwackiej M. Medić: „Ga-tańe u pleće i u kobilicu⁴⁴, ZbNŻO, t. 21, r. 1917, str. 161—178, >i Fr. Krauss: „Yolksglaube und religioser Brauch der Sudslaven“, r. 1890, str. 166—170).

W Europie zachodniej wzgl. płn.-zachodniej również dawniej wróżono z łopatki; m. i. znali tę praktykę Irlandczycy, Flamandowie etc.; także północnym sąsiadom Słowian nie była ona obca. W „Źródłach do mitologii litewskiej¹⁴ A. Mierzyńskiego (r. 1892, str. 116 -117) znajdujemy dwie ważne tu dla nas informacje; więc naprzód — wyjątek z wierszowanej kroniki niemieckiej, w której pod datą 1243 r. opisano następujące zdarzenie. Wielmoża litewski Lengewin, pojmany i osadzony przez rycerzy niemieckich w Rydze, „siedział za stołem razem z braćmi, gdzie jedli. Patrząc na kość od łopatki (an eym schuldirbein), doznał w sercu wielkiego bólu. I rzekł: Litwini cierpią biedę, brat mój zabity; wojsko stało w moim dworze od wczora do dnia dzisiejszego. — Kość już niejednego okłamała, Lengewina jednak nie oszukała...". Dalej pisze Mierzyński, powołując się na Pre-torjusza, że pruscy Litwini z Nadrowji wróżyli w XVIII wieku z łopatki świńskiej o pogodzie nadchodzącego roku.

13. Łopatki używane przy skapulimancji: prawa, widziana od przodu, i lewa — od tyłu: 1. głowa, 2. męski brzeg v. strona, 3. żeński brzeg v. strona, 2a. męski mózg, 3a. żeński mózg, 4. pole, 5. „skup¹⁰ v. „stolica"¹ ², 6. pólko, 6a. krowy, 6b. woły, 7. jasła, 8. zapinka, 9. ślemię⁸ v. socba⁴, 10. „guvno“⁵, U. rąbek, 12. krzyż v. pióro, 13. koszara², 14. jak 4., 10. konie, 16- wzniesienie przy żeńskiej stronie. — Serbo-chorwacja. ZbNŻO, t. 21, r. 1917, str. 178, tabl. III i IV.

321. Obok skapulimancji jest też w użyciu u Słowian południowych w Jugosławji i Bułgarji wróżenie z kości piersiowej kury lub koguta. Wróżąc z tej kości, badają, czy jest słaba, czy też mocna; czy mętna pośrodku, albo też czysta; rozpatrują zagłębienia i plamy etc. Zależnie od tego, jak się owe znaki przedstawiają, pro-

¹ 'Zbór, zebranie, zgromadzenie’. ² 'Siedzisko, krzesło’. ⁸, ² Ob. cz. I, str. 476 § 493. ² Ob. ib. str. 200 § 205.

Ob. ib. str. 559 § 578.