klszesz097

836

i. MOSZYŃSKI:

LTURA LUDOWA

Zespół motywów najmłodszych, figuralnych, głównie roślinnych przynosi ze sobą po części wzory kompozycji obce pierwotnemu zdobnictwu ludowemu Słowian a zapożyczone ze sztuki wyższej; po części zaś wspomniane motywy tworzą też układy ramowe oraz typowo ośrodkowe. Wraz z tym zespołem poczyna się panoszyć - zwłaszcza na Wielkorusi — coraz bardziej rzeźba wypukła kosztem rytu i rzeźby płaskiej (sensu stricto), które uprzednio prym wiodły.

Fig. 52. Gliniane barwne zabawki dziecinne. 1—3. Kozieł, jeleń i barau. Aba3evo, reg. Narov-ćat, kraj Sredńe-Vołżskij (N. Ceretelli, Russ. krestjan. igruSka, r. 1933, tabl. przy str. 152). — 4. Baran. Iśtim, b. gub. Tobolsk (L. Dinces, Russ. glin. igruSka, r. 1936, tabl. I fig. 2). - 5. „Kozula“. Chołmogory pod Archangielskiem (ib. tabl. XIII fig, 21). — 6. Koza. Inżavińe, b. pow. Kirsanov, b. gub. Tarabov (ib. tabl. IX fig. 15). — Wg źródeł i szkicu autora rys. B. R.

Tak zwana ludowa wypukła rzeźba figuralna wielkoruska, zdobiąca głównie architekturę chłopską, jest najczęściej — mówiąc obiektywnie i oczywiście bez entuzjazmu pospolitego w pracach artystów czy nawet teoretyków piszących o „swojej rodzimej" sztuce — po prostu ohydnie nieraz barbarzyńskim zwulgaryzowaniem rzeźbiarskiej sztuki wyższej. Obok motywów bardzo starych (w rodzaj u wcale pięknych bizantyjskich pawi skubiących lub trzymających w dziobie winne jagody^{1 2}) znajdujemy tam i późniejsze w postaci ptaków z ludzką głową, syren, lwów, jednorożców itp. Z pochodzenia i te wątki są co prawda przeważnie bardzo starożytne i po części były znane na Rusi już w wieku XII, do ludu jednak dostały się, jak chce A. Nekrasov, dopiero w wieku XVIII, a więc po okresie nowego swego rozkwitu, jaki przeżyły w sztuce wyższej w wiekach XVI—XVII. Zapewne wraz z nimi — a po części może i dawnie — dostały się też do rzeźby wiejskiej różne starsze i nowsze ornamenty roślinne. Obfitość drzewa na Wielkorusi, większa bądź co bądź niezależność socjalna włościan północno-wielkoruskich od wielu innych słowiańskich, trudnienie się przez niektórych spośród nich kupiectwem

1

¹ Porówn. np. V. Voronov, Krestjanskoje iskus8tvo, b. d., s. 18 i 19 fig. 11

2

12, a z drugiej strony choćby J. Gauthier, Graphiąue d’histoire de l’art, r. 1932, s. 81 fig. 277.