klszesz229

1060 L MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA

skakującą go kobietę i z wysoka ją podziwiając, tancerz wyrywa niekiedy w uniesieniu broń zza pasa i strzela kilkakroć; a potem znów skacze... Kobieta, zależnie od tego czy jest dziewczyną czy mężatką, zachowuje się bądź skromniej, bądź swobodniej,... co zresztą pozostaje też w związku z osobistym jej charakterem. Jedna, opuściwszy oczy i trzymając ręce ku dołowi, nie gnąc się an* nie kołysząc w pasie, skacze jakby na obrazie; potem nagle machnie w górę rękami, obróci się w koło i niczym pofrunie w kierunku towarzysza podniósłszy nań oczy z lekkim uśmiechem; za czym znów opuści powieki i znów skacze na jednym miejscu, pozwalając się obskakiwać tancerzowi. Inna na odwrót: silnie wymachując rękami, wylata na środek i wielkimi skokami ugania się po całym kole; nabiegając na mężczyznę, otwiera szeroko oczy i chwyta go jak gdyby w objęcia, pochłaniając namiętnym wzrokiem; potem nagle — rzekłbyś odepchnięta — z taką samą gwałtownością odskakuje i odwraca się od tancerza, by za chwilę znów się ku niemu rzucie. Na domiar wszystkiego ubranie i okrycie głowy miotają się za jej ruchami w różne strony, spod nóg wyrywa się ciężki tupot a z piersi zduszony oddech. — Aby dobrze wykonywać ten taniec, potrzeba mieć silnie rozwinięte mięśnie stopy i łydek, ponieważ one to dają impuls całemu ciału. Dlatego też podczas opisanych pląsów nieraz wydarza się pęknięcie drobnej arterii w łydce. Noga w kolanie zupełnie bez żadnego, zda się, wysiłku to wygina się lekko, to znów prostuje... Wszystek urok tańca polega na lekkości i niewymuszonym sposobie skoków, a także i... na spokojnym zachowaniu się oraz na umiarkowaniu ruchów, którym jedynie od czasu do czasu wolno jest zdradzić z większą energią moce życiowe pulsujące w człowieku. Uniesienie zbyt gwałtowne, dochodzące do dzikości, nie tylko nie jest piękne, lecz bywa nawet niebezpieczne, zwłaszcza jeśli w tym czasie tancerz strzela;... nieszczęść bywało dosyć“ (P. Rowiński, ćernogorija, t. 2 cz. I, r. 1897, s. 758 sq.).

Niezupełnie zgodnie w paru szczegółach z tym odnoszącym się do drugiej połowy ub. wieku opisem Rowińskiego, znakomitego autora świetnej wielotomowej geograficzno-etnografieznej pracy o Czar-nogórzu i Czarnogórcach, brzmi ściśle choreograficzny obraz czarnogórskiego tańca, ogłoszony w r. 1934 w znanej nam już książce pań D. i L. Dankoyić. Choreografki owe zapoznają nas z trzema sposobami tańczenia omawianego tu pląsu: najstarszym, nowszym i najnowszym. Uwzględnimy tylko najstarszy jako najbardziej dla nas zajmujący i jako najbliższy opisanemu przez Rowińskiego. — Tańczy zawsze jedna para: mężczyzna i kobieta. Pląs obywa się bez muzyki i śpiewu. Pieśnią wzywa się tylko i zachęca do tańca, zwłaszcza kiedy tancerze zaczną słabnąć. Tańczący stają naprzeciw siebie, po

n»vm 1t»żHa z tł-z^rb-TTio ssItsiaza ailnvm slrnkłPm za skrzvżnwa-nymi nogami (prawa na lewej) w powietrze na prawo, utrzymując skrzyżowaną postawę nóg. Ten sam temat powtarza się jeszcze raz, ale (lewa noga jest na prawej i) skoki odbywają się w kierunku na lewo. Dalej tancerze (wracają do.poprzedniej postawy skrzyżowanych nóg: prawa na lewej, i) śmigają dwa skoki w prawo. Teraz poczyna się mijanie: każde z tańczących wykonuje potężny, największy, na jaki go stać, skok prawą nogą nieco na prawo i dwa takież kroki, jeden za drugim, w kierunku naprzód. Mijając się twarzą w twarz, rozpościerają ramiona, a gdy przejdą mimo i znajdą się każde na przeciwnej stronie w stosunku do tej, po której rozpoczynali tańce, tedy ręce opuszczają. Dalej — jak od początku. — Skoki powinny być jak najwyższe i jak najdłuższe. Zmęczonego tancerza (lub tancerkę) zastępuje niepostrzeżenie inny (względnie inna), dając mu (czy też jej) znak przez dotknięcie lewego ramienia tańczącej osoby prawą swą ręką. W ten sposób taniec może trwać bardzo długo. Jeśli tancerze wykazują znużenie, patrzący intonują pieśń w celu podniecenia ich do dalszych wyczynów. Gdy od początku do końca tańczy jedna i ta sama para, natenczas, o ile to są krewni lub dobrzy znajomi, całują się, gdy tańczyć przestaną; w przeciwnym razie, kończąc, podają sobie tylko ręce. Jak widać, najcharakterystyczniejszymi (a właściwie jedynymi) krokami tego tańca są skoki; zrozumiałe więc, że na pewnym obszarze cały taniec nosi nazwę „skoków" (serb. skoke).

7S8. Pomijając oczywiście w tym związku różne serbskie i macedońskie korowody o mniej lub więcej wymyślnych żywych ruchach czy skokach (ob. wyżej), przejdźmy od razu do bułgarskiego pląsu zwanego rudenica¹.

Jakże odmienny obraz roztoczy się przed naszymi oczyma, jakże różny od potężnych, dzikich skoków górali z „Montenegro"! Co prawda uwaga ta dotyczy tylko choreograficznej formy, bo najgłębsza treść — rodzaj wyładowania nadmiaru życia nagromadzonego przez serce i mózg — pozostaje ta sama. Wedle Drumeva raćenica² to niesamowity pląs młodzieńca, co chce pokazać przed dziewczyną całą swą radość życia i żywotność; bywa, że w burzliwym tym tańcu zadzierzgują się pierwsze intymne węzły głębszego uczucia. Jednakowoż raćenica jest wykonywana nie tylko solo przez chłopca przed dziewczyną 1 innymi widzami lub przez dwu mężczyzn (ob. tabl. I) czy mężczyznę i kobietę; zdarza się, że tańczy ją i więcej osób. Rytm ma szczególny i sobie tylko właściwy (J' J* ). Każdy takt zawiera trzy

Jest on lub był zdaje się znany także we wschodniej Serbii (pod granicą bułgarską). Tak według Milićevića w dawnym crnoreckim obwodzie wszystkie tańce miały być korowodowe „samo rućanicu igraju dvoje i dvoje“ (SrpEZb t. 9, r. 1907, s. 60).

^s Ob. przykład melodii w § 793 dod. nut. nr 86.