klszesz258

1114 K. MOSZYŃSKI: KUŁTL-RA UDOWA SŁOWIAN

licznych przykładów może służyć pieśń obrzędowa z pow. brasław-skiego, śpiewana podczas chrzcin:

1114 K. MOSZYŃSKI: KUŁTL-RA UDOWA SŁOWIAN

Nr 22

Dy brat śa — śćor(-^v)    za-pra-si(ii) u ho — ści, dy brat śa-

śćor za-pra — si(a)uho—ści.

Co prawda ton h w 3 takcie zakłóca tu czystość skali; jednak, jak widać z przebiegu melodii, ma on znaczenie zupełnie podrzędne {wiadomo zaś, że nawet w muzyce ludów hołdujących w pełnej mierze anhemitonizmowi zdarzają się podobne wypadki).

Jest szczególnie uderzające w danym związku, że na Polesiu {w najbardziej zapadłych okolicach olbrzymiego bagna Hryczyńskiego) śród 222 przeważnie obrzędowych (m. i. weselnych) melodii nie znalazł prof. Kołessa ani jednej pentatonicznej. Jednakowoż podkreśla on jako rzecz bardzo charakterystyczną, „że około 100... melodii o to-nice na pierwszym stopniu skali unika małej sekundy tonu prowadzącego i że na jej miejscu zjawia się w niektórych mollowych melodiach wielka sekunda^{1 2 3}. Ten objaw, spotykany także w melodiach pochodzących z ukraińskiego terytorium etnograficznego, można by zaliczyć do przeżytków pentatoniki, analogicznych do tych, które zauważono w melodiach skandynawskich, szkockich i innych^tt.

Nie licząc podobnych zjawisk, zupełnie pewne zabytki pentatoniki zdają się być na Mało- i Wielkorusi mn. w. równie rzadkie jak i u innych Słowian (wyjąwszy może Polaków); chociaż co prawda R. Lach, pisząc o zasięgu pięciotonowej skali bez półtonów, włącza w jego obręb kraje, sięgające od środkowego Powołża (gdzie, jak już wiemy, znajduje się bardzo do dziś żywotne ognisko obchodzącej nas gamy) aż popod Moskwę z jednej a Kijów z drugiej strony*.

^m23!&T • * • I «*    ?]-•' ,^h .r .1 • * *    1

Po-doj-du,    po —doj-du    vo Caf-go—rod,    po — doj-du,

i^-l •? v j.i-•>..* -i'

vo Car — go —rod po-doj-du.

Zupełnie lub prawie zupełnie brak jest pentatoniki u północnych sąsiadów Wielkorusów: Zyrian, Karelów, Finów i Estów. Całkiem za to * niespodziewanie przejawia się ona przed nami u Lapończyków (cf. § 763)-Do wszystkiego, o* czym wyżej, dodajmy jeszcze teraz dawno znane wiadomości o występowaniu takich lub innych reliktów czy śladów obchodzącej nas gamy na zachodzie Europy (m. i. w Hiszpanii, głównie jednak u resztek dawnych Celtów), na północy i nad Bałtykiem (u Litwinów), a także — i o tym, że niegdyś była ona niemal na pewno znana Grekom, zaś ponoó i dawni Germanowie według niej właśnie mieli budować swe pieśni. Jak widać, w ostatecznym rezultacie otrzymaliśmy wcale zawikłany obraz. Najprawdopodobniejsze jednakowoż wydaje się jedno z dwojga: albo pentatonika była dawniej w ogóle mniej więcej powszechna w Eurazji i obraz powyższy należy tłumaczyć jako rezultat rozbicia na strzępy mn. w. jednolitej ongi olbrzymiej prowincji, wywołanego przez inwazję innych skal, — albo też pięciotonowa bezpółtonowa skala rozeszła się, jak tyle in nych wytworów kultury, utartym szlakiem wielkich cywilizacji, ogar niając niegdyś całą wschodnią, południową i zachodnią Eurazję, a po zostawiając na uboczu środkową i północną. Lapończycy mogli oczy wiście przejąć swą pentatonikę w dawnych czasach od Germanów podobnie jak przejęli bardzo wiele innych elementów starogermań skiej kultury (tak na przykład dzisiejsza lapońska religijna kultur stanowi przecież jedno z ważnych źródeł dla poznania pogańskie religii Germanów). O Węgrach wiadomo ogólnie, że przyszli skąc spod Uralu; stamtąd więc mogli przynieść pięciotonową gamę na Dunaj. Jedyna trudność, jaka by powstała przy takim postawieni sprawy, to — kwestia genezy muzycznej prowincji przyuralskiej. A istnieją przecież liczne, aż nadto wyraźne wskazówki, stwierdzające -mimo wszystko, co podniesiono w § 110 I części „Kultury* — pr stare związki kulturalne środkowego Powołża z krajami południow Europy z jednej a południowo-wschodniej Azji (ob. np. ib. § 473 k wyżej § 658) z drugiej strony. ⁴

1

Pieśń śpiewana podczas chrzcin we wsi Koziany w gminie bohińskiej, pow. brasławskim. Notował od 75-letniej E. Trachimowiczowej w r. 1935 p. G. Cytowicz.

2

* Coś podobnego dostrzeżono też według prof. Kołessy w pieśniach białoruskich.

3

„Man sieht also, wie die Verbreitung der anhemitonischen Pentatonik sich durch eine Kurve veranschaulichen laBt, die im auBersten Osten Asiens (China, Ja-pan) einsetzend, uber Sibirien (to jest niepewne, ob. § 763), Turkestan (to jest niezgodne z prawdą, ob. § 763, gdzie mowa o muzyce Kirgizów i Turkmenów), die unteren (nieścisłe) Wołga-, Ural- und Kamadistrikte, die Gouvernements Kasan, Orenburg, Samara und Stawropol, bis tief in das europaische (Moskau, Kiew) hinein verlauft, hier dann langsam und breit auszufluten“ (Vorlau£iger Bericht..., r. 1917, s. 21 sq.). Według K. Kvitki u Małorusinów stepowych bardzo rzadko występują ślady (już nie anhemitonicznej pentatoniki, lecz) w ogóle wszelkiej anhe-mitoniki.

4

P. Sokalskij, Russkaja narodnaja muzyka, r. 1888, s. 103 (= K. Kvitka, A hemitonićni prymityvy, „Etnograf. Visnyk“ t. 6, r. 1928, s. 76). Pieśń korowodowa zbioru ogłoszonego w r. 1866 przez M. Bałakireva (według Zelenina zbiór pocho< przeważnie z okolic nadwołżańskich).